Του GILLES LAPOUGE
Το λιώσιμο των πάγων στον Βόρειο Παγωμένο Ωκεανό της Αρκτικής, το οποίο θα διαμορφώσει σταδιακά μια νέα γεωγραφία ανοίγοντας το πέρασμα προς την Ανατολή που αναζητούσαν για μεγάλο χρονικό διάστημα οι... θαλασσοπόροι, είναι το προοίμιο ενός σύγχρονου Ελντοράντο. Κάτω από την παγωμένη θάλασσα υπάρχει πετρέλαιο και άλλες πολύτιμες πηγές πλούτου που πλησιάζουν τη στιγμή της εκμετάλλευσής τους. Κλιματική αλλαγή και νεοφιλελεύθερη οικονομία: γνωρίζουμε πολύ καλά τι σημαίνει αυτός ο συνδυασμός.
Αντίθετα, ξεχνάμε συχνά ότι, όταν αλλάζει ένα τοπίο, υπάρχει ο κίνδυνος να εξαφανιστούν επίσης όχι μόνο οι παραστάσεις που έχουμε στο μυαλό μας για έναν ολόκληρο κόσμο, αλλά κι ένα πλήθος από ευαισθησίες.
Σήμερα, οι πόλοι απειλούνται. Οχι ακριβώς οι πόλοι καθαυτοί, καθώς δεν είναι εύκολο να εξαφανιστεί κάτι που δεν υπάρχει. Αυτό που απειλείται είναι τα λευκά τοπία τους.
Η κατάσταση στον Βόρειο Πόλο είναι απελπιστική. Οι πάγοι του λιώνουν. Ηδη, εδώ και αρκετά χρόνια, η λευκή πολική αρκούδα -ισχνή πλέον, ίσως και φθισική- σέρνεται από όγκο πάγου σε όγκο πάγου -ένας θλιβερός πρωταγωνιστής των δημοφιλών οικολογικών ντοκιμαντέρ και εκπομπών.
Ο Νότιος Πόλος ήταν ανέκαθεν κατά πολύ ψυχρότερος (είκοσι βαθμούς κατά μέσον όρο). Δεν αποτελείται από όγκους πάγου που επιπλέουν στη θάλασσα, αλλά από έναν γίγαντα πάγου ο οποίος αντιπροσωπεύει το 90% των αποθεμάτων του γλυκού νερού στον πλανήτη. Σε σχέση με τον Βόρειο Πόλο, αντιστέκεται καλύτερα στην υπερθέρμανση του πλανήτη· ωστόσο, κατά καιρούς, από την πλευρά της Θάλασσας του Γουέντελ ή από τη Γη του Γουίλκινς ξεκολλάει ένα παγόβουνο μεγάλο σαν το Λουξεμβούργο κι αρχίζει την περιπλάνησή του μέσα στη θάλασσα.
ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΑΓΟΥΣ
Ενθουσιασμένες από την προοπτική του λιωσίματος των πάγων που θα προκληθεί από την άνοδο της θερμοκρασίας, οι χώρες που συνορεύουν με τους πόλους κι ιδιαίτερα με τον Βόρειο Πόλο (Καναδάς, Ρωσία, Ηνωμένες Πολιτείες, Νορβηγία και Δανία) ετοιμάζονται να βάλουν χέρι στον τεράστιο ορυκτό και πετρελαϊκό πλούτο, ο οποίος θα τεθεί στη διάθεσή τους χάρη στην τρομακτική καταστροφή που θα πλήξει τα παγωμένα τοπία.
Ανάλογα με το πώς βλέπει κανείς τα πράγματα, θα μπορούσε να θεωρήσει αυτό το ενδεχόμενο ως παραμυθένια τύχη ή εφιάλτης. Ηταν γνωστό εδώ και πολύ καιρό ότι κάτω από τους πάγους κρυβόταν ένας θησαυρός· εντούτοις, όλα αυτά τα χρόνια παρέμενε απρόσιτος. Τώρα, το λιώσιμο των πάγων είναι το θαύμα που τους προσφέρει τα κλειδιά της σπηλιάς του Αλί Μπαμπά.
Ταυτόχρονα, όσοι ασχολούνται με το εμπόριο και με το πετρέλαιο αναρωτιούνται πόσα δισεκατομμύρια δολάρια θα κερδίσουν την ημέρα, όταν θα ανοίξουν επιτέλους οι δύο μαγικοί δρόμοι τους οποίους αναζητούσαν εδώ και τέσσερις αιώνες οι εξερευνητές των πολικών περιοχών: πρόκειται για το Βορειοδυτικό Πέρασμα (μέσω Καναδά) και το Νοτιοανατολικό Πέρασμα (μέσω Σιβηρίας), τα οποία θα φέρουν κοντύτερα στην Ευρώπη και στην Αμερική την Απω Ανατολή και τα θρυλικά λιμάνια της, που για αιώνες μαγνήτιζαν τη φαντασία των Δυτικών.
Ομως, από την άλλη πλευρά, θα μας λείψει κάτι που είναι πολυτιμότερο κι από τα αποθέματα χρυσού, αντιμονίου και πολύτιμων λίθων: θα μας λείψει η λευκότητα, η σιωπή, το άπειρο, το άγνωστο, στοιχεία που είναι αναγκαία για τα ανθρώπινα όντα και για τις κοινωνίες. Πράγματι, έπειτα από πέντε αιώνες εξερευνήσεων και ανακαλύψεων, ολόκληρος ο πλανήτης έχει εξερευνηθεί, καταγραφεί, μετρηθεί κι εκπολιτιστεί. Σήμερα γίνεται πραγματικότητα αυτό που δήλωσε στη δεκαετία του 1930 -κάπως πρόωρα βέβαια- ο Πολ Βαλερί: «Αρχίζει η εποχή του πεπερασμένου κόσμου». Με το λιώσιμο των πάγων χάνονται και οι τελευταίες terrae incognitae (άγνωστες γαίες) και εισερχόμαστε στην εποχή της πεπερασμένης γεωγραφίας. Οι τοπογράφοι έχουν ήδη αρχίσει να στήνουν τα κοντάρια τους στον τόπο του ανείπωτου κι έχουν στρωθεί στη δουλειά.
ΜΕΓΑΛΗ ΓΙΟΡΤΗ
Το κυνήγι του θησαυρού έχει ήδη αρχίσει. Κι όσο για τους γεωλόγους, οι περιοχές της Αρκτικής είναι μια πραγματική γιορτή, έχουν ήδη αρχίσει να αποβιβάζονται κατά ομάδες και να πραγματοποιούν την απογραφή των φυσικών πόρων που κρύβονται για την ώρα κάτω από την παγωμένη κατάλευκη θάλασσα: δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου και κυβικά μέτρα αερίου, άνθρακας, κοβάλτιο, διαμάντια, χαλκός, νικέλιο, ψάρια, αλλά και ρύπανση.
Το μόνο που απομένει είναι ο προσδιορισμός της κυριότητας των σπάνιων αυτών πόρων.
Το διεθνές δίκαιο αποκλείει τον Βόρειο Πόλο από αυτή τη μάχη. Γιατί κανείς δεν είναι ιδιοκτήτης του, δεδομένου ότι ανήκει στην ανθρωπότητα.
Κι εξάλλου, πώς θα μπορούσε να τον διεκδικήσει ένα έθνος τη στιγμή που πρόκειται για έναν μη πραγματικό τόπο, για ένα μαθηματικό σχήμα, για το σημείο όπου ο άξονας της Γης τέμνει την επιφάνεια του πλανήτη;
Πρόκειται για ένα μέρος έξω από το χρόνο, για έναν τόπο δίχως ώρα, καθώς σε αυτό το σημείο συναντώνται όλοι οι μεσημβρινοί κι όλες οι επίσημες ώρες, με αποτέλεσμα να δείχνουν όλα τα ρολόγια ταυτόχρονα όλες τις ώρες. Με άλλα λόγια, πρόκειται για ένα παρήγορο παράδειγμα του αδιαίρετου χαρακτήρα της γεωλογίας και της γεωγραφίας.
Ομως, υπάρχει κι ένας δεύτερος λόγος για το κυνήγι του θησαυρού.
Σύμφωνα με τις διατάξεις της Σύμβασης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας, η οποία υπογράφηκε το 1982, κάθε μία από τις χώρες που βρέχονται από τον Βόρειο Παγωμένο Ωκεανό έχει το δικαίωμα να διαχειρίζεται τα δικά της βάθη της θάλασσας που εκτείνονται σε απόσταση 200 ναυτικών μιλίων (360 χλμ.) από τις ακτές της.
Πρόκειται για τη λεγόμενη «αποκλειστική οικονομική ζώνη» (ΑΟΖ).
Και το μεγαλύτερο μέρος των ορυκτών πόρων που έχουν ως τώρα εντοπισθεί βρίσκεται εντός των ορίων της ΑΟΖ των 200 μιλίων. Συνεπώς, θεωρητικά, δεν θα έπρεπε να προκύψουν διαμάχες.
Δυστυχώς, όμως, μια ρήτρα της σύμβασης του 1982 έχει δημιουργήσει προβλήματα: εάν οι παρόχθιες χώρες κατορθώσουν να αποδείξουν, ότι η υφαλοκρηπίδα τους επεκτείνεται πέρα από τα 200 μίλια της ΑΟΖ τους, τότε η επικράτειά τους αυξάνεται λίγο παραπάνω.
ΠΗΓΗ: enet.gr
