Κωνσταντίνος Λάππας
Σχεδόν πέντε μήνες μετά την πρώτη έγκριση του εμβολίου της σύμπραξης Pfizer-BioNTech, έξι είναι τα εμβόλια κατά της Covid-19 που έχουν αξιοποιηθεί σε μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες ανά τον κόσμο.
Αντίθετα με τις προσδοκίες που εταιρίες και κράτη είχαν καλλιεργήσει κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2020, τα προγράμματα εμβολιασμών στις περισσότερες περιπτώσεις δεν διεξάγονται με ρυθμούς, που να επιτρέπουν σύντομα την επιστροφή στην κανονικότητα, ούτε καν στις πλούσιες χώρες του βόρειου ημισφαιρίου.Είναι αλήθεια, ωστόσο, ότι ποτέ πριν στην ιστορία των εμβολίων η επιστημονική κοινότητα δεν είχε φτάσει τόσο γρήγορα μετά την εκδήλωση μιας ασθένειας στην παρασκευή ασφαλών, ή έστω αρκετά ασφαλών εμβολίων. Η έρευνα, οι κλινικές δοκιμές και οι βελτιώσεις μετά τον εντοπισμό μεταλλαγμένων στελεχών του SARS-CoV-2 βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη, ενώ, παράλληλα, άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη εμβολιάζονται.
Εξάλλου πέρα από τα έξι εμβόλια που ήδη χορηγούνται σε μεγάλους πληθυσμούς, κι άλλα εγχειρήματα εμβολίων είναι σε προχωρημένο στάδιο κλινικών δοκιμών και ενδεχομένως μας απασχολήσουν το επόμενο διάστημα.
Συγκεντρώσαμε εδώ κάποιες βασικές πληροφορίες για τα έξι αυτά εμβόλια: Pfizer-BioNTech, Moderna, AstraZeneca, Johnson & Johnson, Sputnik V και Sinovac.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΜΒΟΛΙΩΝ
Pfizer-BioNTech
Το εμβόλιο της γερμανο-αμερικάνικης κοινοπραξίας Pfizer-BioNTech είναι το πρώτο που έλαβε έγκριση από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΜΑ), στις 21 Δεκεμβρίου του 2020, ενώ δέκα ημέρες νωρίτερα είχε λάβει άδεια επείγουσας χρήσης από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA). Για την παραγωγή και διανομή του στην Κίνα η BioNTech συνεργάζεται με την κινεζική εταιρία Fosun. Το εμβόλιο χορηγείται σε δύο δόσεις, με τη δεύτερη να γίνεται 21 ημέρες μετά την πρώτη.
Το εμβόλιο των Pfizer-BioNTech αποτελεί μια τομή στην ιστορία των εμβολίων, καθώς είναι το πρώτο που στηρίχθηκε στην τεχνολογία mRNA. Τα εμβόλια που στηρίζονται σε αυτή την τεχνολογία, περιέχουν ένα είδος γενετικής πληροφορίας με οδηγίες για τη δημιουργία αντιγράφων της πρωτεΐνης «ακίδας» του SARS-CoV2. Το ανοσοποιητικό σύστημα εξοικειώνεται με την πρωτεΐνη αυτή και προετοιμάζεται έτσι ώστε να είναι έτοιμο να την αντιμετωπίσει σε περίπτωση μόλυνσης.
Στην φάση ΙΙΙ των κλινικών δοκιμών το εμβόλιο των Pfizer-BioNTech έδειξε αποτελεσματικότητα 95%. Έχει αποδειχθεί αποτελεσματικό απέναντι στο βρετανικό, το νοτιοαφρικανικό και τα λατινοαμερικάνικα στελέχη του ιού. Έχουν παρατηρηθεί πολλές μέτριες ανεπιθύμητες ενέργειες, αλλά σχετικά λίγες σοβαρές παρενέργειες. Ένα βασικό μειονέκτημα αυτού του εμβολίου παραμένει το γεγονός, ότι πρέπει να διατηρείται στους -70°C περίπου, σε υπερκαταψύκτες, καθιστώντας τις παραδόσεις περίπλοκες.
Από την ημέρα της έγκρισής του από τον ΕΜΑ, η ΕΕ έχει συμφωνήσει την αγορά πάνω από 600 εκατομμυρίων δόσεων. Στον αρχικό σχεδιασμό της Ελλάδα προβλέπονταν 4,7 εκατ. δόσεις αυτού του εμβολίου, όμως μετά τις εξελίξεις με το εμβόλιο της AstraZeneca ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά. Μόνο για τον Μάιο και τον ιούνιο αναμένονται στη χώρα πάνω από 5,5 εκατ. Δόσεις. Η τιμή της δόσης του για τις πρώτες 100 εκατομμύρια δόσεις ήταν 19,5 δολάρια.
Moderna
Το δεύτερο εμβόλιο που στηρίζεται στην τεχνολογία mRNA είναι αυτό της εταιρίας Moderna, σε συνεργασία με το Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργιών και Λοιμωδών Νόσων των ΗΠΑ και την Αρχή Προηγμένης Βιοιατρικής Έρευνας και Ανάπτυξης (BARDA). Εγκρίθηκε από τις αμερικανικές αρχές στις 18 Δεκεμβρίου, με τον Ευρωπαϊκό ΕΜΑ να ακολουθεί στις 6 Ιανουαρίου. Χορηγείται επίσης σε δύο δόσεις, με τη δεύτερη να γίνεται 28 ημέρες μετά την πρώτη.
Σε αντίθεση με το εμβόλιο των Pfizer-BioNTech, το εμβόλιο της Moderna διατηρείται στους 2–8 °C έως και τριάντα ημέρες, ενώ κατεψυγμένο στους −20 °C διατηρείται έως και 4 μήνες. Η αποτελεσματικότητά του μετρήθηκε 94.1% στις δοκιμές που οδήγησαν στην έκτακτη έγκρισή του από τον FDA. H Moderna έχει ξεκινήσει έρευνες για την παρασκευή μιας βελτιωμένης έκδοσης του εμβολίου, που θα προστατεύει και από το νοτιοαφρικανικό και άλλα νέα στελέχη του ιού.
Η ΕΕ έχει εγκρίνει την αγορά 460 εκατομμυρίων δόσεων από το εμβόλιο αυτό, εκ των οποίων 1,8 εκατ. έχουν αγοραστεί για λογαριασμό της Ελλάδας. Η τιμή της δόσης κυμαίνεται από 25 ως και 37 δολάρια.
AstraZeneca
Πρόκειται για το εμβόλιο που αναμφίβολα έχει απασχολήσει περισσότερο από κάθε άλλο την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, εξαιτίας των σοβαρών παρενεργειών που εμφανίζεται να έχει σε πολύ μικρό αριθμό ατόμων. Έχει παρασκευαστεί από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης σε συνεργασία με την βρετανο-σουηδική εταιρία AstraZeneca. Έχει λάβει έγκριση από τον EMA αλλά όχι από τον αμερικανικό FDA. Στηρίζεται στην τεχνολογία των αδενοϊών, στη χορήγηση δηλαδή αποδυναμωμένης εκδοχής ενός αδενοϊού που προσβάλει χιμπατζήδες και οδηγεί στην ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος απέναντι στον SARS-CoV-2.
Η αποτελεσματικότητα του εμβολίου έχει μετρηθεί 76% για την αποφυγή ήπιων συμπτωμάτων covid-19 μετά την πρώτη δόση και 81,3% μετά τη δεύτερη, που χορηγείται από 6 έως και 12 εβδομάδες μετά την πρώτη. Προς το παρόν εμφανίζεται αποτελεσματικό απέναντι στο βρετανικό και το βραζιλιάνικο στέλεχος αλλά όχι απέναντι στο νοτιοαφρικανικό.
Βασική παρενέργεια, που έχει συνδεθεί με το εμβόλιο της AstraZeneca, είναι οι θρομβώσεις του αίματος, κυρίως σε μη ηλικιωμένα άτομα. Παρόλο που τα εξεταζόμενα περιστατικά είναι ελάχιστα, για ενδεχόμενο κίνδυνο 2 ανά 100.000 μιλούν οι ειδικοί, πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν σταματήσει τη χρήση του. Μέχρι σήμερα έχουν αναφερθεί 222 ύποπτα περιστατικά στην Ευρώπη με 30 θανάτους, μετά από 34 εκατ. εμβολιασμούς.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δηλώσει, ότι δε θα ανανεώσει τα συμβόλαια αγοράς δόσεων AstraZeneca για το 2022. Είχαν προηγηθεί τον Ιανουάριο του 2021 τριβές ανάμεσα στην εταιρία και τις Βρυξέλλες για σημαντικές καθυστερήσεις στις παραδόσεις. Στον προγραμματισμό της Ελλάδας είχαν υπολογιστεί 7,1 εκατ. Δόσεις του εμβολίου της AstraZeneca. Η τιμή του κινείται περί τα 2 ευρώ ανά δόση.
Johnson & Johnson
Το εμβόλιο της Johnson & Johnson παρασκευάστηκε από τα συνεργαζόμενα με την γνωστή αμερικανική εταιρία εργαστήρια της Janssen, σε Ολλανδία και Βέλγιο. Είναι το μοναδικό εμβόλιο που χορηγείται σε μία δόση, ενώ διατηρείται χωρίς να καταψυχθεί, στοιχεία που το καθιστούν ιδιαίτερα χρήσιμο για δύσκολα προσβάσιμες περιοχές ή τόπους με περιορισμένες υποδομές. Στηρίζεται κι αυτό στην τεχνολογία των αποδυναμωμένων αδενοϊών.
Έχει εγκριθεί από τον EMA και τον FDA, όμως η χρήση του έχει τεθεί υπό αίρεση μετά από εντοπισμό περιστατικών θρομβώσεων στο αίμα σε έξι γυναίκες από 18 ως 48 ετών. Συγκεκριμένα, η χρήση του «πάγωσε» στις ΗΠΑ στα μέσα Απριλίου αλλά στις 25 του μήνα αποφασίστηκε η συνέχισή τους. Στην Ευρώπη και στην Ελλάδα προς το παρόν έχει τεθεί σε καθεστώς αναμονής.
Η αποτελεσματικότητά του έχει μετρηθεί σε 66%, 28 ημέρες μετά τον εμβολιασμό που φτάνει σε προστασία 100% από σοβαρά στάδια της νόσου μετά την 49η ημέρα. Οι έως τώρα γνωστές μελέτες δείχνουν αποτελεσματικότητα απέναντι στις περισσότερες μεταλλάξεις, όχι εξίσου μεγάλη απέναντι στο νοτιοαφρικανικό και στα λατινοαμερικάνικα στελέχη.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συμφωνήσει με την Johnson & Johnson για 200+200 εκατ. δόσεις, με την Ελλάδα να λαμβάνει 4,7 εκατ. Η τιμή της δόσης είναι περί τα 10 δολάρια.
Sputnik V
Πρόκειται για το εμβόλιο που παρασκευάστηκε στη Μόσχα από το Ινστιτούτο Ερευνών της Gamaleïa και αντιμετωπίζεται από τους περισσότερους δυτικούς αναλυτές ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας.
Στηρίζεται στην ίδια τεχνολογία με αυτά των AstraZeneca και Johnson & Johnson και χορηγείται σε δύο δόσεις. Η αποτελεσματικότητά του στη φάση ΙΙΙ των κλινικών δοκιμών φτάνει το 91,6%, όπως δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο στο έγκυρο επιστημονικό περιοδικό Lacet. Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με την αποτελεσματικότητά του απέναντι σε νέα μεταλλαγμένα στελέχη του ιού. To Sputnik V έχει εγκριθεί σε πάνω από 60 χώρες παγκοσμίως. Από τα κράτη-μέλη της ΕΕ, το έχουν εγκρίνει η Ουγγαρία και η Σλοβακία. Η τιμή της δόσης είναι στα 10 δολάρια.
Sinovac
Πρόκειται για το εμβόλιο που παρασκευάζει η ομώνυμη κινέζικη εταιρία και αυτό που βρίσκεται στο πιο προχωρημένο στάδιο ερευνών και διανομής από όλα τα εγχειρήματα εμβολίων που «τρέχουν» στην Κίνα. Στηρίζεται στην τεχνολογία mRNA όπως αυτά των Pfizer-BioNTech και Moderna αλλά διατηρείται σε απλή ψήξη, 2-8 βαθμών Κελσίου. Στοιχεία για την αποτελεσματικότητά του υπάρχουν μόνο μέχρι τη φάση ΙΙ των κλινικών δοκιμών, αλλά και προκαταρκτικά αποτελέσματα της φάσης ΙΙΙ. Στην Κίνα εγκρίθηκε για επείγουσα χρήση, ενώ οι κλινικές δοκιμές συνεχίζονται και σε χώρες όπως η Τουρκία και η Βραζιλία.
Παρά την έλλειψη δεδομένων για την αποτελεσματικότητά του, η Sinovac έχει ήδη εξάγει περίπου 120 εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου σε 19 διαφορετικές χώρες, σύμφωνα με την Airfinity. Μέχρι στιγμής, οι μεγαλύτερες αποστολές έχουν κατευθυνθεί στη Βραζιλία, την Ινδονησία και την Τουρκία, ενώ στην Κίνα, σχεδόν 180 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν ήδη εμβολιαστεί και όπως επισημαίνει ο Economist, το εμβόλιο Sinovac, όπως και οι ανταγωνιστές του, φαίνεται να προσφέρουν εξαιρετικά καλή προστασία από τη σοβαρή νόσο αλλά και τους θανάτους.
