Του Μιχάλη Γιαννεσκή
Για αρκετούς αιώνες οι πειρατές λεηλατούσαν παραθαλάσσιες περιοχές και εμπορικά πλοία και έκρυβαν τα λάφυρα τους σε απομακρυσμένα εξωτικά νησιά ή στα οχυρωμένα κρησφύγετα τους.
Μερικούς αιώνες αργότερα, η πειρατεία...
συναντάται εκ νέου, αλλά σε πλήρως μεταλλαγμένη, εκσυγχρονισμένη και παγκοσμιοποιημένη μορφή.
Πολλοί πειρατές, όπως ο Άγγλος Φράνσις Ντρέικ και ο Μπαρμπαρόσα, δρούσαν, είτε επίσημα είτε ανεπίσημα, υπό την αιγίδα των ηγεμόνων τους: της Ελισάβετ της 1ης της Αγγλίας και του σουλτάνου, αντίστοιχα. Ο αγγλικός όρος για τους πειρατές ήταν αρχικά privateers, διότι επρόκειτο για ιδιώτες που είχαν εξουσιοδότηση από τον ηγεμόνα τους να επιτίθενται σε εχθρικά πλοία και να τα ληστεύουν. Δηλαδή, οι ιδιώτες έκαναν τη «βρώμικη δουλειά» των ηγεμόνων, με το αζημίωτο. Οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί σήμερα, γιατί οι ηγέτες των κρατών κάνουν τη βρώμικη δουλειά, εξυπηρετώντας τον ιδιωτικό πλούτο.
Η σύγχρονη πειρατεία
Σήμερα η πιο διαδεδομένη μορφή πειρατείας ονομάζεται «φοροαποφυγή» και εξουσιοδοτείται άμεσα από το οικονομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί. Οι σημερινοί «πειρατές» είναι ολιγάρχες, πολιτικοί, μεγάλο-επιχειρηματίες, και οι αντιπρόσωποι τους. Το διεθνές οικονομικό, εμπορικό και νομικό σύστημα έχει αντικαταστήσει το πειρατικό πλοίο. Η απομύζηση του διεθνούς πλούτου αποτελεί το σύγχρονο λάφυρο. Ο φορολογικός παράδεισος έχει αναλάβει το ρόλο του εξωτικού νησιού ή κρησφύγετου, και συναντάται σε νησιά της Καραϊβικής, της Μάγχης, του Ειρηνικού και σε κάθε κράτος που διευκολύνει την απόκρυψη του πλούτου και κατέχει πρωτεύουσα θέση στο δείκτη οικονομικής μυστικότητας (financial secrecy index).
Το παραδοσιακό «σεντούκι» με τα λάφυρα έχει αντικατασταθεί από την υπεράκτια εταιρεία. Η αξία των σημερινών «λαφύρων» είναι αστρονομική σε σύγκριση με τον πλούτο των πρώτων πειρατών. Ο καθηγητής οικονομικών Gabriel Zucman του πανεπιστημίου Berkeley της Καλιφόρνιας, έχει υπολογίσει, ότι η αξία του πλούτου που βρίσκεται σε φορολογικά καταφύγια ανέρχεται σε 7,6 τρις. δολάρια, ενώ σύμφωνα με άλλους υπολογισμούς μπορεί να φθάνει τα 21 τρις. δολάρια.
Ο «χάρτης» με τα λάφυρα
Για όλους τους πειρατές, παλαιότερους και νεότερους, ο «χάρτης» που υποδεικνύει τα λάφυρα και την τοποθεσία τους είχε και έχει μεγάλη σημασία: έπρεπε και πρέπει να παραμείνει κρυφός.
Όμως η σύγχρονη πειρατεία μπορεί να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις τυχόν αποκαλύψεων του «χάρτη», όπως τα πρόσφατα Panama Papers, σχετικά εύκολα. Νέες τοποθεσίες και νέες υπεράκτιες εταιρείες μπορούν να αντικαταστήσουν με αστραπιαία ταχύτητα, όσες έχουν έλθει στο φως της δημοσιότητας. Ενόσω το στημένο και ευέλικτο οικονομικό και νομικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο λειτουργούν οι σύγχρονοι πειρατές, δεν καταργείται, τα κάθε είδους Panama Papers δεν αποτελούν για αυτούς καταστροφή και απώλεια των λαφύρων, αλλά ένα προσωρινό κώλυμα.
Οι παράπλευρες απώλειες των αποκαλύψεων
Ο λόγος είναι, ότι οι παράπλευρες απώλειες τέτοιων αποκαλύψεων μπορούν εύκολα να περιοριστούν. Η ηγεσία της Κίνας ήδη απαγόρευσε την διάδοση των σχετικών ειδήσεων που την εκθέτουν. Ο πρωθυπουργός της Ισλανδίας παραιτήθηκε, αλλά δεν κινδυνεύει να τιμωρηθεί. Οι κυβερνήσεις της Δύσης θα προβούν σε σύσταση επιτροπών, οι οποίες θα συντάξουν ανώδυνους και αναποτελεσματικούς κανόνες περιορισμού των υπεράκτιων εταιρειών.
Το ερευνητικό έργο των δημοσιογράφων, που απεκάλυψαν τα Panama Papers, είναι γιγαντιαίο και αξιοθαύμαστο. Όμως, όσες τοποθεσίες «σεντουκιών» με τα λάφυρα της απομύζησης του παγκόσμιου πλούτου και να βγουν στη φόρα, θα αντικατασταθούν σύντομα από καινούργιες και λιγότερο προσβάσιμες.
Είναι ο καπιταλισμός, βλάκα
Συνεπώς πως μπορεί να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της σύγχρονης πειρατείας; Διάφοροι σχολιαστές και πολιτικοί έσπευσαν να προσφέρουν τη γνώμη τους μετά τη δημοσίευση των Panama Papers. Ο Ρίτσαρντ Μπρουκς γράφοντας στον Guardian πρότεινε τον αποκλεισμό των φορολογικών παραδείσων από το υπόλοιπο τραπεζικό σύστημα.
Ο ευρωβουλευτής των Γερμανών Πράσινων, Σβεν Γκίγκολντ, δήλωσε, ότι για τις ελίτ ισχύει ένα διαφορετικό δίκαιο, το δίκαιο της αδιαφάνειας και έφερε τις ΗΠΑ ως παράδειγμα προς μίμηση, γιατί υποχρεώνουν τις ξένες τράπεζες να αποκαλύπτουν τις οικονομικές δραστηριότητες των πολιτών τους. Ο Γκίγκολντ μάλλον αγνοεί, ότι οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν δύο μέτρα και δύο σταθμά: αφενός επιπλήττουν άλλα κράτη που βοηθούν Αμερικανούς πολίτες να κρύψουν τον πλούτο τους και αφετέρου εξελίσσονται σε ένα από τα πιο ελκυστικά φορολογικά καταφύγια για τους πλούσιους πολίτες άλλων κρατών.
Ενώ ο Γιάκομπ Αουγκστάιν έγραψε σχετικά με τη φοροαποφυγή στο Der Spiegel, ότι «το διεθνές κεφάλαιο δημιούργησε ένα δεύτερο κόσμο, ... μια παράλληλη διάσταση». Ο Αουγκστάιν παραδέχεται, ότι ο πλούτος του καπιταλισμού δεν αναγνωρίζει σύνορα και δεν προσδιορίζει που βρίσκεται η διαχωριστική γραμμή, πέρα από την οποία λειτουργεί αυτό που ονομάζει «δεύτερος κόσμος».
Όμως, ο προτεινόμενος αποκλεισμός δεν είναι εφικτός, και η διαχωριστική γραμμή δεν μπορεί να προσδιοριστεί: η αδιαφάνεια και ο «δεύτερος κόσμος» αποτελούν αναπόσπαστα μέρη της διεθνούς κερδοσκοπίας - «είναι ο καπιταλισμός, βλάκα».
