Χρήστος Λάσκος*
Το τελευταίο διάστημα ακούγεται όλο και περισσότερο, πως οι εφαρμοζόμενες σε διεθνές επίπεδο οικονομικές πολιτικές συγκροτούν μια σχεδόν ριζική μετατόπιση από τη νεοφιλελεύθερη...
ορθοδοξία, που κυριάρχησε για περίπου σαράντα χρόνια διαμορφώνοντας καθοριστικά την εικόνα του κόσμου μας.Νομίζω, πως πρόκειται για μέγιστο σφάλμα που τροφοδοτεί (ρητά ή άρρητα) ελπίδες για μια πορεία προς ένα καλύτερο μέλλον κατ’ επιλογήν μάλιστα των ίδιων των συστημικών κύκλων.
Είναι τέτοια η κρατική παρέμβαση στον καιρό της πανδημίας, που «τίποτε δεν θα μείνει το ίδιο», λένε πολλοί. Τα τρισεκατομμύρια πετούν ολούθε -η δημοσιονομική παρέμβαση είναι ιστορικά πρωτοφανής, ενώ η ποσοτική χαλάρωση, που ρίχνει χρήμα αφειδώς, έχει φτάσει πραγματικά σε ακραία επίπεδα. Το ποτάμι λοιπόν δεν γυρίζει πίσω. Το κράτος ήρθε για να μείνει και αυτό, μεταξύ άλλων, τα αλλάζει όλα.
Ισχυρίζομαι, λοιπόν, πως δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα. Πρώτα απ’ όλα γιατί το καπιταλιστικό κράτος δεν έφυγε ποτέ. Ηταν πάντα παρόν, προκειμένου να επιτελεί τη μείζονα αποστολή του, να εκπροσωπεί δηλαδή τα μακροπρόθεσμα (αλλά, όλο και περισσότερο μετά τη δεκαετία του ’70, και τα βραχυπρόθεσμα) συμφέροντα του κεφαλαίου. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν μείωσε το κράτος - αυτό που έκανε, ήταν να συρρικνώσει στον μέγιστο βαθμό το κοινωνικό κράτος. Αυτό που έκανε, δηλαδή, είναι να επιτεθεί στο σύνολο των εργατικών κατακτήσεων ενός και πλέον αιώνα, προκειμένου να διασφαλίσει την καπιταλιστική κερδοφορία. Και το έκανε με μεγάλη και διαρκή επιτυχία.
Ο συσχετισμός δυνάμεων άλλαξε δραστικά υπέρ των δυνάμεων του κεφαλαίου και είναι πραγματικά παράδοξο, να φανταζόμαστε ουσιώδη αλλαγή πολιτικής χωρίς μια αντίρροπη μεταβολή του συσχετισμού του δυνάμεων. Που αυτή τη στιγμή είναι κάθε άλλο παρά ορατή.
Το να υποθέτουμε συνεπώς, πως «τα ίδια τα προβλήματα» ή η «λογική» θα μεταβάλουν θετικά την πραγματικότητα είναι της ίδιας ποιότητας πρόβλεψη με αυτήν που επί πολύ καιρό ισχυρίζεται πως η λιτότητα είναι «παράλογη» στο μέτρο που «περιορίζει την καταναλωτική ζήτηση» και άρα θα τελευτήσει μόλις γίνει αντιληπτός ο «παραλογισμός». Κάποιοι το περιμένουν αρκετές δεκαετίες.
Το λογικό λοιπόν είναι, να θεωρήσουμε, πως η σημερινή δημοσιονομική (αλλά και η νομισματική) απόκλιση από τη νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία στοχεύει στην επιβίωση του νεοφιλελεύθερου σχήματος αναπαραγωγής και όχι στην αντικατάστασή του. Ενός σχήματος που χαρακτηρίζεται από επιπλέον λιτότητα, απορρύθμιση, εμπορευματοποίηση και ιδιωτικοποιήσεις.
Πολύ χαρακτηριστική ως προς τη στρατηγική σημασία της διατήρησης του νεοφιλελεύθερου πυρήνα της ασκούμενης πολιτικής είναι η τοποθέτηση του νεοκεϊνσιανού Lawrence Summers σε άρθρο του στους «Financial Times» – στο πλαίσιο ενός αφιερώματος με θέμα «Capitalism in Crisis» που συζητήθηκε ιδιαίτερα λίγα χρόνια μετά την εκκίνηση της Μεγάλης Κρίσης του 2008.
Ο Summers δεν είναι τυχαίος: ο υπ’ αριθμόν ένα άνθρωπος του Κλίντον αποτελεί τον εισηγητή και πυλώνα της περίφημης «Συναίνεσης της Ουάσινγκτον», της καπιταλιστικής στρατηγικής δηλαδή που διαμόρφωσε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο την κατάσταση του κόσμου στα 20-30 τελευταία χρόνια. Ο Summers λοιπόν ισχυρίζεται, πως για τις «αρρυθμίες» που παρατηρούνται μετά το 2008, όπως π.χ. η μεγάλη ανεργία, κάθε άλλο παρά ευθύνεται ο καπιταλισμός. Ας δούμε την αφήγησή του: «[Η] γεωργία έδωσε τη θέση της στη βιομηχανία στον 19ο αι. και εξαιτίας αυτού άνθρωποι έχασαν τη βιωτή τους και η ανισότητα αυξήθηκε. Κατόπιν στον 20ό αι. η βιομηχανία έδωσε τη θέση της στις υπηρεσίες και το ίδιο πράγμα συνέβη ξανά. Τώρα, στον 21ο αι., όλες οι δουλειές και τα εισοδήματα εντοπίζονται σε τομείς που αυξάνουν την ποιότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου, όπως η υγεία, η εκπαίδευση και η κατοικία και όχι σε αγαθά ή άλλες χαμηλής αξίας υπηρεσίες. Το πρόβλημα είναι πως αυτές οι δραστηριότητες ανήκουν κυρίως στον δημόσιο τομέα και δεν υπόκεινται στο κίνητρο του κέρδους». Ο Summers μας λέει, συνεπώς, πως η κερδοφορία δεν είναι πλέον αρκετή στον υφιστάμενο ιδιωτικό τομέα και επομένως, για να σώσουμε τον καπιταλισμό, άρα και την… ευημερία μας, πρέπει να καταστρέψουμε κι άλλες δημόσιες υπηρεσίες περνώντας το προϊόν τους στην εμπορευματική σφαίρα.
Συνεπώς η λύση είναι ακόμη περισσότερος νεοφιλελευθερισμός, ακόμη περισσότερο ολοκληρωτικός καπιταλισμός.
Γιατί, από συστημική άποψη, δεν γίνεται αλλιώς. Νεοφιλελευθερισμός, λοιπόν, ξανά. Απορρύθμιση, ιδιωτικοποίηση των πάντων, εμπορευματοποίηση των πάντων και λιτότητα ξανά και ξανά μόλις «ηρεμήσουν τα πράγματα». Νεοφιλελευθερισμός που θα είναι όλο και περισσότερο νε(κρ)οφιλελευθερισμός. Συνδυασμένος, δηλαδή, με μείζονα κακά - την κλιματική καταστροφή, ίσως τις επαναλαμβανόμενες πανδημίες, τη συνεχή φτωχοποίηση για τη μεγάλη κοινωνική πλειονότητα.
Η προοπτική είναι πραγματικά τρομακτική. Και τα καθήκοντα για την Αριστερά όλων των ποικιλιών σχεδόν πρωτοφανή.
* εκπαιδευτικός
efsyn.gr
