Είκοσι χρόνια πέρασαν από τον θάνατο της μεγάλης Ελληνίδας και όμως η παρουσία της είναι ακόμα έντονη στην ελληνική πραγματικότητα. Το Μουσείο Μπενάκη και η Ταινιοθήκη της Ελλάδας γιορτάζουν..
την μεγάλη Ελληνίδα με εκθέσεις και ταινίες
Ακούγοντας το όνομα Μελίνα, μόνο μια φυσιογνωμία έρχεται στο μυαλό. Η Μελίνα Μερκούρη, έφυγε είκοσι χρόνια πριν σαν σήμερα αλλά η ανάμνηση της μένει ολοζώντανη στην ελληνική συνείδηση. Η Μερκούρη έχει αφήσει ανεξίτηλο στίγμα στην ελληνική ψυχή. Πρέσβειρα της ελληνικότητας παγκοσμίως, λατρεμένη ηθοποιός και πολιτικός, ήταν μια γυναίκα σύμβολο του ελληνικού ταμπεραμέντου, της ελληνικής λεβεντιάς και της αγάπης για την χώρα.Μεγάλη ηθοποιός, διάσημη για τον αντιδικτατορικό της αγώνα και υπέρμαχος της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα, η Μελίνα Μερκούρη ήταν μια προσωπικότητα που ξεπέρασε κατά πολύ τα ελληνικά σύνορα.
Η Μαρία Αμαλία Μερκούρη γεννήθηκε στην Αθήνα στις 18 Οκτωβρίου του 1920. Παππούς της ο Σπύρος Μερκούρης, δήμαρχος της Αθήνας. Η Μελίνα είχε την πολιτική μέσα στο αίμα της καθώς πολλά μέλη της οικογένειας της ήταν πολιτικοί. Θα εμπλακεί με αυτήν αφού διαπρέψει πρώτα στην πρώτη της μεγάλη αγάπη, την ηθοποιία.
Στα 18 της χρόνια θα περάσει στο Εθνικό Θέατρο και θα ξεκινήσει μια λαμπρή και πλούσια θεατρική πορεία. Πρωτοεμφανίζεται στη θεατρική σκηνή το 1944 στο Θέατρο Βρετάνια με το θίασο του Γιώργου Παππά και Αντώνη Γιαννίδη, με το έργο του Αλέξη Σολομού "Το μονοπάτι της Λευτεριάς" και ακολουθεί το έργο του Laszlo Bus-Fekete "H κόμισσα και ο καμαριέρης". Ακολουθούν το 1945 και 1946 τα "Μις Μπα", "Θα σε παντρευτώ Τέρας", "Το Πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα", "Πωλείται Κέφι", "Η Μπόρα Πέρασε", "Επικίνδυνη Στροφή", "Ο Άνθρωπος και τα Όπλα", "Φαύλος Κύκλος", "Της Νύχτας τα Καμώματα", "Ένας Φίλος θα ‘ρθει απόψε" και πολλές ακόμα παραστάσεις.
Εμβληματική η εμφάνιση της το 1949 στο "Λεωφορείον ο Πόθος" όπου θα γνωριστεί με τον Μάνο Χατζηδάκι με τον οποίο θα αναπτύξουν μια μνημειώδη φιλία που θα κρατήσει μια ζωή με πολλά σκαμπανεβάσματα, δημόσιοθς καυγάδες και ατελείωτες συζητήσεις και κοινούς αγώνες. Για την παράσταση, ο Χατζιδάκις θα γράψει και το "Χάρτινο το Φεγγαράκι" που θα τραγουδήσει η Μερκούρη.
Θα συμμετάσχει και σε μια από τις πιο ιστορικές παραστάσεις της εποχής, την " Άννα των Χιλίων Ημερών" που σκηνοθέτησε ο Δημήτρης Μυράτ και έπαιζαν μεταξύ άλλων η Ειρήνη Παππά, η Άννα Συνοδινού, η Νίτσα Τσαγανέα, ο Χρήστος Τσαγανέας, ο Δημήτρης Μυράτ, ο Τίτος Βανδής, ο Ντίνος Ηλιόπουλος, ο Μίμης Φωτόπουλος, κ.α.
Από το 1951 αρχίζει να πρωταγωνιστεί παράλληλα και στην Γαλλική θεατρική σκηνή, όπου έγινε μούσα ενός από τους μεγαλύτερους θεατρικούς συγγραφείς, του Μαρσέλ Ασάρ. Συνεχίζει την παράλληλη πορεία της και στις δύο σκηνές, την αθηναϊκή και την παριζιάνικη.
Μέχρι που το 1954, ο Μιχάλης Κακογιάννης, θα την περάσει για κάστινγκ για τον ρόλο της Στέλλας, μιας ταινίας που θα την καθιερώσει διεθνώς. Η ηρωίδα, που διαλέγει το δικό της δρόμο αντιμετώπισης των αντιλήψεών της εποχής, θα αποτελέσει μια ηρωίδα-πρότυπο της γυναικείας απελευθέρωσης που θα διχάσει την ελληνική κοινωνία της εποχής, και θα ταυτισει τον ρόλο με το πρόσωπο της Μερκούρη. Η ταινία διακρίθηκε με το βραβείο καλύτερης ταινίας ρετροσπεκτίβας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1960, με τη Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ξένης ταινίας του 1956 και ήταν επιπλέον η ελληνική υποβολή για το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας του 1956.
Η Μελίνα Μερκούρη, θα κερδίσει το βραβείο ερμηνείας Isa Miranda στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Καννών του 1955, αλλά εκείνη τη βραδιά θα γνωρίσει τον έρωτα της ζωής της, τον Αμερικανό σκηνοθέτη Ζιλ Ντασέν. Σύμφωνα με την ιστορία, ο Ντασέν θα την ερωτευτεί κεραυνοβόλα και θα "πηδήσει" δεκάδες σειρές από καρέκλες μέσα στην αίθουσα της τελετής στο Φεστιβάλ, για να την γνωρίσει.
Ο Αμερικανός σκηνοθέτης θα γίνει ο μέντορας της, ο σύντροφος της αλλά και ο συνεργάτης της καθώς το ζευγάρι θα γυρίσει μαζί πολλές ταινίες. Το 1956 είναι που ο "Τζούλι" όπως αποκαλεί τον Ντασέν χαϊδευτικά η Μερκούρη, έρχεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και το 1957 γυρίζει την πρώτη ταινία με τη Μελίνα, που είναι η κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος τού Καζαντζάκη "Ο Χριστός ξανασταυρώνεται", σε συνεργασία με τον ίδιο τον συγγραφέα. Το 1958 θα γυρίσουν την ταινία "Θηλυκός Δαίμων" - La Loi, στην οποία εκτός από τη Μελίνα συμμετέχουν η Τζίνα Λολομπρίτζιτα, ο Μαρτσέλο Μαστρογιάννι και ο Υβ Μοντάν. Την ολοκλήρωση και τα γυρίσματα της ταινίας αυτής ο Ντασέν δήλωσε πως τα θεωρούσε ως την πιο δύσκολη συνεργασία της καριέρας του, λόγω των σκηνών ζήλιας που δεχόταν από τη γυναίκα του για την συμμετοχή της Λολο-μπρίτζιτα, όπως χαρακτηριστικά τόνιζε το όνομα η Μελίνα, στην ταινία. Το μεσογειακό της ταμπεραμέντο ήταν μνειμειώδες και ο έρωτας τους γεμάτος εντάσεις.
Ακολουθούν μια σειρά από ταινίες, πάντα με τη Μελίνα σε πρωταγωνιστικό ρόλο: "Φαίδρα" με τον Άντονι Πέρκινς (1961), "Τοπ Καπί" με τους Πίτερ Ουστίνοφ και Μαξιμίλιαν Σελλ (1963), "10:30 ένα καλοκαιρινό βράδυ" με τη Ρόμι Σνάιντερ (1966). Ξεχωρίζει το "Ποτέ την Κυριακή" (1960), στο οποίο απονεμήθηκε το βραβείο Όσκαρ για τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, ενώ ήταν και υποψήφιο σε πολλές ακόμη κατηγορίες όπως πρώτου γυναικείου ρόλου, σεναρίου, σκηνοθεσίας.
Το 1967 ανεβάζουν στο θέατρο Μπροντγουέι, μετά από περιοδεία σε όλες τις ΗΠΑ, το μιούζικαλ "Ίλια Ντάρλινγκ", που αποτελεί τη θεατρική μεταφορά του "Ποτέ την Κυριακή". Το έργο γνωρίζει μεγάλη επιτυχία.
Η δικτατορία θα βρεί την Μερκούρη στην Νέα Υόρκη και μαζί με τον Ντασέν που είναι και αυτός πολιτικοποιημένος θα αποφασίσουν να ζήσουν στο Παρίσι όπου θα ξεκινήσουν έναν αντιδικτατορικό αγώνα με διαδηλώσεις, ομιλίες και πορείες που θα ενοχλήσουν τόσο πολύ τους συνταγματάρχες που θα στερήσουν από την Μερκούρη την ελληνική ιθαγένεια. Εκεί είναι που η Μελίνα θα πεί μια αλησμόνητη ατάκα, σύμφωνα με την δική της περιγραφή "Νωρίς το πρωί της 12ης Ιουλίου 1967, το τηλέφωνο, εκείνος ο ήχος. Ήταν ένας δημοσιογράφος που τηλεφωνούσε απ’ την Αγγλία: “Κυρία Μερκούρη, ο κ. Παττακός, ο Έλληνας υπουργός των Εσωτερικών, σας κήρυξε εχθρό του λαού. Λέει πως βλάψατε ηθικά και οικονομικά τη χώρα. Η περιουσία σας θα δημευθεί και σας αφαιρούν την ελληνική ιθαγένεια. Για μια στιγμή δεν μπορούσα να μιλήσω. “Έχετε κανένα σχόλιο;” Προσπάθησα να βρω τη φωνή μου. “Κυρία Μερκούρη, ο κ. Παττακός σας κήρυξε μη Ελληνίδα. Έχετε να κάνετε κανένα σχόλιο;” Τα λόγια ανέβηκαν στα χείλια μου. “Γεννήθηκα Ελληνίδα, θα πεθάνω Ελληνίδα. Ο κ. Παττακός γεννήθηκε φασίστας, θα πεθάνει φασίστας”.
Το 1974 Μερκούρη-Ντασέν θα γυρίσουν το ντοκιμαντέρ "Δοκιμή" σε συνεργασία με το Μίκη Θεοδωράκη, το Γιάννη Μαρκόπουλο, την Ελληνοαμερικανίδα ηθοποιό Ολυμπία Δουκάκη και τον Λόρενς Ολίβιε, το οποίο αναφέρεται στην Εξέγερση του Πολυτεχνείου της Αθήνας το Νοέμβριο του 1973, αλλά και στα βασανιστήρια της Χούντας, στους πολιτικούς κρατούμενους.
Δύο ημέρες μετά την πτώση της δικτατορίας η Μερκούρη και ο Ντασέν θα επιστρέψουν στην Αθήνα όπου και θα παραμείνουν για το υπόλοιπο της ζωή τους. Η Μελίνα ιδρυτικό μέλος του ΠΑΣΟΚ, αποδέχεται την πρόταση του Ανδρέα Παπανδρέου και θα διατελέσει υπουργός Πολιτισμού κατά τα χρονικά διαστήματα 1981-1989 και 1993-1994, θέση η οποία της έδωσε το έναυσμα για να ξεκινήσει εκστρατεία για την επιστροφή των κλεμμένων μαρμάρων της Ακρόπολης από τον Λόρδο Έλγιν, τα οποία βρίσκονται δυστυχώς ακόμα στις προθήκες του Βρετανικού Μουσείου και να ξεκινήσει την ιδέα του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης που ολοκληρώθηκε μετά τον θάνατο της αλλά και να δημιουργήσει το θεσμό των δημοτικών περιφερειακών θεάτρων (γνωστά ως ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.) με σκοπό την πολιτιστική ανάπτυξη της ελληνικής περιφέρειας αλλά και τον θεσμό των πολιτιστικών πρωτευουσών της Ευρώπης, με πρώτη την Αθήνα το 1985. Το 1990 διεκδίκησε την δημαρχία της Αθήνας, χωρίς όμως επιτυχία.
Στη δεύτερη θητεία της στο υπουργείο πολιτισμού δίνει μεγάλη σημασία στην εισαγωγή του πολιτισμού και της θεατρικής αγωγής στα σχολεία, αλλά καταβεβλημένη από πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο θα αφήσει την τελευταία της πνοή στο νοσοκομείο Memorial της Νέας Υόρκης, την Κυριακή 6 Μαρτίου του 1994. Η σορός της έφτασε στην Ελλάδα στις 8 Μαρτίου του 1994 και τέθηκε σε διήμερο λαϊκό προσκύνημα στο παρεκκλήσι της Μητρόπολης Αθηνών, ενώ ταυτόχρονα κηρύχθηκε τριήμερο εθνικό πένθος. Την Πέμπτη 10 Μαρτίου του 1994 ψάλλεται η νεκρώσιμος ακολουθία στον Καθεδρικό Ναό Αθηνών και αμέσως μετά εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι τη συνοδεύουν ως το Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Ήταν η πρώτη Ελληνίδα που κηδεύτηκε με τιμές αρχηγού κράτους. Ενταφιάστηκε σε οικογενειακό τάφο. Ο θάνατός της προκάλεσε εκδηλώσεις συγκίνησης σε όλο τον κόσμο. Πολλοί πολιτικοί ηγέτες στέλνουν συλλυπητήρια μηνύματα στην οικογένειά της και στην Ελλάδα. Την ώρα της κηδείας της τα θέατρα και τα μαγαζιά στο Μπρόντγουεϊ παραμένουν κλειστά.
Η μεγάλη αυτή Ελληνίδα που προώθησε την ελληνικότητα όσοι λίγοι τιμάται σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη σε συνεργασία με το Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη μέσα από σπάνιες προσωπικές φωτογραφίες της Μελίνας, στην έκθεση «Οδός Μελίνας Μερκούρη». Παράλληλα θα υπάρξει και κινηματογραφικό αφιέρωμα με σημαντικές ταινίες της ελληνίδας ηθοποιού και πολιτικού από την Ταινιοθήκη της Ελλάδος, σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, την Πρεσβεία της Ισπανίας, το Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη, το Μορφωτικό Ίδρυμα της ΕΣΗΕΑ, το Υπουργείο Τουρισμού – Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, το Εργαστήρι Οπτικοακουστικών Μέσων του ΕΚΠΑ και την Πρεσβεία των ΗΠΑ, παρουσιάζει το αφιέρωμα ΜΕΛΙΝΑ.
Το αφιέρωμα πραγματοποιείται υπό την αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Καρόλου Παπούλια, υπό την αιγίδα του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Μάρτιν Σουλτς, καθώς και υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού.
Η ταινία έναρξης του αφιερώματος την Πέμπτη 6 Μαρτίου θα είναι τα "Μηχανικά Πιάνα" (Los pianos mecánicos, παραγωγής 1965, διάρκειας 94 λεπτών) του Juan Antonio Bardem. Μια ταινία όπου η Μελίνα Μερκούρη στο θρυλικό Καδακές ασκεί για ακόμη μία φορά την ακαταμάχητη γοητεία της. Η βραδιά έναρξης θα πραγματοποιηθεί σε συνεργασία με την Πρεσβεία της Ισπανίας.
Αναλυτικά οι ταινίες που θα παρουσιαστούν στο πλαίσιο του αφιερώματος ΜΕΛΙΝΑ, είναι οι εξής:
Ο Χριστός ξανασταυρώνεται / Celui qui doit mourir (1957, 122΄ ) του Jules Dassin
Ποτέ την Κυριακή / Never on Sunday (1960, 91΄) του Jules Dassin
Φαίδρα / Phaedra (1962, 115΄) του Jules Dassin
Οι Νικητές / The Victors (1963, 175΄) του Carl Foreman
Μηχανικά πιάνα / Los pianos mecánicos (1965, 94΄) του Juan Antonio Bardem
Στις 10.30 καλοκαίρι βράδυ / 10:30 P.M. Summer (1966, 85΄) του Jules Dassin
Η βασίλισσα του Σικάγο / Gaily, Gaily (1969, 107΄) του Norman Jewison
Η δοκιμή / The Rehearsal (1974, 92) του Jules Dassin
Κραυγή γυναικών / A Dream of Passion (1978, 110΄) του Jules Dassin
Η ιστορία της Λίλυ / Lilly's Story (2002) του Ροβήρου Μανθούλη
