Κωνσταντίνος Βαλσαμάκης
Η εκλογή του Προέδρου, Joe Biden, εκτός της βαθιάς ανακούφισης σε μεγάλο μέρος των Αμερικανών και του πλήθους των συμβολισμών που έφερε μαζί της, οδήγησε και σε μια σημαντική απόφαση. Ο Joe Biden εξέδωσε σχεδόν άμεσα εκτελεστική εντολή για την επανένταξη των ΗΠΑ στη Συμφωνία των Παρισίων για το...
Κλίμα, αφού ο προκάτοχός του Donald Trump, γνωστός άλλωστε αρνητής της κλιματικής αλλαγής, είχε εκκινήσει τις διαδικασίες για να αποσυρθούν οι ΗΠΑ από αυτή.Η κλιματική αλλαγή είναι συνεπώς ένα θέμα που «πολώνει» και φέρνει αντιμέτωπους ακόμα και προέδρους των ΗΠΑ, ποια είναι όμως η οικονομική διάσταση του θέματος;
1. Τι είναι η Συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα;
Η Συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα, είναι το αποτέλεσμα της Διάσκεψης των Παρισίων για την Κλιματική Αλλαγή - COP 21, που διεξήχθη μεταξύ 30 Νοεμβρίου και 12 Δεκεμβρίου 2015. Πρόκειται για μια παγκόσμια συμφωνία, υπό την ομπρέλα του ΟΗΕ, για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Επί της ουσίας, είναι ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης, που έχει σαν στόχο την προστασία του περιβάλλοντος μέσω της συγκράτησης της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη «αρκετά κάτω από τους 2°C».
Η κλιματική αλλαγή αποτελεί ένα πολυσύνθετο πρόβλημα με πολλές παραμέτρους, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων το φαινόμενο του θερμοκηπίου και την άνοδο της θερμοκρασίας, την έλλειψη νερού και τη συνεπακόλουθη ερημοποίηση τεράστιας έκτασης περιοχών, το λιώσιμο των πάγων και την άνοδο της στάθμης των θαλασσών κ.ά. Η Συμφωνία φιλοδοξεί να δώσει μια πρώτη βάση συντονισμένων δράσεων και να διαμορφώσει έναν κοινό τόπο σκέψης, πάνω στο πρόβλημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη και σκοπός της είναι η ενεργοποίηση όλων των κρατών άμεσα.
Η υπερθέρμανση του πλανήτη απειλεί μεσοπρόθεσμα (εντός δλδ του 21ου αιώνα) να οδηγήσει ακόμα και σε προβλήματα επιβίωσης της ανθρωπότητας, κάνοντας τα σενάρια ταινιών επιστημονικής φαντασίας να φαντάζουν εξαιρετικά επίκαιρα. Πιθανότατα, αυτή να είναι η τελευταία μας ευκαιρία, πριν η κατάσταση χαρακτηριστεί ως μη αναστρέψιμη.
2. Η Κλιματική Αλλαγή και η παγκόσμια οικονομία
Σήμερα, η βασική οικονομική δραστηριότητα του πλανήτη στηρίζεται στα ορυκτά καύσιμα, καύσιμα δηλαδή βασισμένα στον άνθρακα που αναπόφευκτα οδηγούν, μέσω των εκπομπών ρύπων που δημιουργούν, στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Αν και είναι αλήθεια ότι γίνονται σοβαρές προσπάθειες σε αρκετές χώρες του κόσμου για την ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ηλιακή, αιολική κλπ), η ενεργειακή μετάβαση είναι δύσκολη, αφού όλα τα εδραιωμένα συστήματα αντιδρούν στην αλλαγή και τα συμφέροντα κρατών και πολυεθνικών συνθέτουν ένα πολύ κλειστό και ιδιαίτερα κερδοφόρο σύστημα. Αν όμως συνεχίσουμε με τον ίδιο τρόπο, τι θα συμβεί στην παγκόσμια οικονομία; Στον Albert Einstein αποδίδεται η φράση «Παραφροσύνη είναι να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά και να περιμένεις διαφορετικά αποτελέσματα».
Η Έκθεση Στερν (Stern, 2006) αποτέλεσε την πρώτη μιας σειράς μελετών που τα τελευταία χρόνια έχουν παρουσιάσει τα πιθανά οικονομικά προβλήματα από την κλιματική αλλαγή. Σύμφωνα με την έκθεση αυτή, που χρησιμοποίησε τα πλέον σύγχρονα οικονομικά μοντέλα προβλέψεων, εάν δεν ενεργήσουμε ως ανθρωπότητα άμεσα, το συνολικό κόστος και οι κίνδυνοι από την αλλαγή του κλίματος θα ισούνται με την απώλεια του 5% του παγκόσμιου ΑΕΠ κάθε χρόνο.
Η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει (και επηρεάζει ήδη) την παγκόσμια οικονομία σε δύο επίπεδα. Αρχικά, σε πρακτικό επίπεδο, ολόκληρες περιοχές του πλανήτη μπορεί να ερημοποιηθούν, να καούν ή να πλημυρίσουν δημιουργώντας έτσι ορδές «κλιματικών μεταναστών», ένοπλες συγκρούσεις και καταστρέφοντας παράλληλα τις υποδομές των κρατών. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, οι οικονομίες και οι επιχειρήσεις θα αντιμετωπίσουν λειτουργικά προβλήματα, αφού για παράδειγμα ο ασφαλιστικός κίνδυνος θα αυξηθεί οδηγώντας με τη σειρά του σε υψηλότερα ασφάλιστρα (ή ακόμα και σε άρνηση ασφάλισης σε περιοχές που θα χαρακτηρίζονται «υψηλού κλιματικού ρίσκου»), τα επιτόκια δανεισμού θα εκτοξευθούν και εν τέλει τα κράτη θα αναγκαστούν να παρέμβουν στηρίζοντας τις επιχειρήσεις, αυξάνοντας τη φορολογία και μετακυλίοντας το κόστος στην κοινωνία, προκειμένου να χρηματοδοτηθούν και να σωθούν οι λεγόμενες «too big to fail» επιχειρήσεις.
Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό, ότι ακόμα και οι Κεντρικές Τράπεζες αναγνωρίζουν τον υπαρκτό κίνδυνο της κλιματικής αλλαγής για την παγκόσμια οικονομία. Ο μέχρι πρόσφατα Διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, Mark Carney, σε ομιλία του το 2015 χαρακτήρισε ως «τραγωδία στον ορίζοντα» τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής στην παγκόσμια οικονομία. Άλλωστε είναι γνωστό ότι τα τραπεζικά ιδρύματα έχουν εντάξει πλέον στα stress tests και σενάρια κινδύνων από την κλιματική αλλαγή.
3. Τι πρέπει να γίνει;
Αρχικά πρέπει να σημειωθεί, ότι μιλώντας για την παγκόσμια κλιματική αλλαγή, οι αποφάσεις ενός κράτους και μόνο, μάλλον μικρό αντίκτυπο έχουν και το σημαντικό είναι ο συγχρονισμός των δράσεων πολλών χωρών, ιδανικά όλων, όπως περιγράφεται στη Συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα.
Στο επίπεδο της χώρας μας όμως, κάποιες γρήγορες και άμεσες αποφάσεις (με ορίζοντα δεκαετίας ή μικρότερο), με σκοπό τη μείωση της ζήτησης ενέργειας θα μπορούσαν να είναι: α) η ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών και δημόσιων κτιρίων (με κεφάλαια από το Ταμείο Ανάπτυξης) β) η προώθηση της ηλεκτροκίνησης με την υποστήριξη επενδύσεων σε υποδομές όπως είναι οι σταθμοί επαναφόρτισης γ) η επιδότηση για αγορά ή και αντικατάσταση των παλαιών ενεργοβόρων ηλεκτρικών συσκευών, ώστε να υπάρξει εξοικονόμηση ενέργειας από τα νοικοκυριά και δ) η καθιέρωση κινήτρων για την ανάπτυξη συγκεκριμένων, φιλικών προς το περιβάλλον, τεχνολογιών.
Ο βασικός και μακροπρόθεσμος στόχος όμως, θα πρέπει να είναι η σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και η ομαλή μετάβαση προς τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), ένας στόχος που απαιτεί προετοιμασία σε πολιτικό επίπεδο με τη σχεδίαση μιας ολοκληρωμένης πολιτικής ενεργειακής μετάβασης, με σεβασμό στη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και του φυσικού κάλλους, αλλά και με μέριμνα και πρόνοιες για τις κοινότητες και τους πολίτες των οποίων η ζωή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα ορυκτά καύσιμα, πχ λιγνιτοπαραγωγικές μονάδες.
Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) ως στόχος της χώρας καθορίζεται η διείσδυση των ΑΠΕ κατά 35% μέχρι το 2030 και ταυτόχρονα ορίζεται ως βασικός στόχος η απολιγνιτοποίηση της ηλεκτροπαραγωγής έως το 2028. Αξίζει να σημειωθεί, βέβαια, ότι ο στόχος απολιγνιτοποίησης της ηλεκτροπαραγωγής μέχρι το 2028, αφορά επί της ουσίας μόνο την νέα μονάδα αντιρρυπαντικής τεχνολογίας στην Πτολεμαΐδα, αφού σκοπός της σημερινής κυβέρνησης είναι η παύση λειτουργίας όλων των υπολοίπων λιγνιτοπαραγωγικών μονάδων μέχρι το 2023. Κάτι τέτοιο όμως, αναπόφευκτα θα οδηγήσει πολλές τοπικές οικονομίες να έρθουν αντιμέτωπες με μια νέα οικονομική κρίση, μετά την οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας και την κρίση του covid19.
Επομένως, η ανάγκη για εξασφάλιση της επόμενης μέρας για τις λιγνιτοπαραγωγικές περιοχές της χώρας είναι ουσιώδης και σε αυτό το πλαίσιο, η πληροφόρηση των τοπικών κοινωνιών και η ανάγκη για εποικοδομητική διαβούλευση με αυτές, μέσα από κάποιο δομημένο μηχανισμό (ίσως με επίκεντρο την Περιφέρεια), είναι εμφανής, αν και μέχρι σήμερα κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει. Μια σημαντική πρωτοβουλία θα ήταν, η «συμμετοχή των πολιτών και τοπικής αυτοδιοίκησης στην ενεργειακή μετάβαση μέσω συνεργατικών σχημάτων. Η Πολιτεία θα πρέπει να ενισχύσει εργαλεία συμμετοχής των πολιτών και των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην ενεργειακή μετάβαση, όπως για παράδειγμα ο ν.4513/2018 περί Ενεργειακών Κοινοτήτων, με σημειακές βελτιώσεις εφόσον απαιτούνται καθώς και παροχή κατάλληλων χρηματοδοτικών εργαλείων και τεχνικής βοήθειας» (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και Χωροταξικός Σχεδιασμός, ΙΝΠ, 2021).
Σε ένα άλλο επίπεδο, το χρηματοπιστωτικό σύστημα μπορεί και πρέπει να διαδραματίσει έναν διαφορετικό ρόλο, με κοινωνικό και περιβαλλοντικό πρόσημο, προσφέροντας τους πόρους που απαιτούνται για τις επενδύσεις για το κλίμα με κοινωνικά ωφέλιμους όρους. Με άλλα λόγια, εάν η Πολιτεία, ως υπεύθυνη για τη χάραξη και τον συντονισμό των απαιτούμενων πολιτικών, αποφασίσει να παρέχει κίνητρα για τη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, το χρηματοπιστωτικό σύστημα οφείλει να συμβάλει με όλες του τις δυνάμεις στην αποτελεσματική επίτευξη αυτών των στόχων, χωρίς τη στόχευση στην κερδοσκοπία.
Εν κατακλείδι, το θέμα είναι εξαιρετικά ευρύ με ποικίλες κοινωνικές προεκτάσεις και αφορά όλα τα επιστημονικά αντικείμενα, με τα παραπάνω να αποτελούν μόνο μερικές σκέψεις που φιλοδοξούν να αποτελέσουν το έναυσμα για περισσότερη έρευνα και ενημέρωση. Το σημαντικότερο μήνυμα που πρέπει να περάσει προς όλους, είναι, ότι η αντιμετώπιση των κινδύνων της κλιματικής αλλαγής είναι υπόθεση όλων, Πολιτείας, δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, πριν η κατάσταση φτάσει στο σημείο που δεν θα υπάρχει γυρισμός.
Ο Κωνσταντίνος Βαλσαμάκης ΜΒΑ, MSC είναι Μέλος του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ
ΠΗΓΗ: tvxs.gr
