Η άγνωστη ιστορία της νοσοκόμας που ίδρυσε το προσφυγικό Ορφανοτροφείο Κορίνθου – Απάλλαξε την πόλη από την ελονοσία και έφτιαξε Σανατόριο – Σε ποιο χωριό της Κορινθίας είχε τη φάρμα της
Η 19 Μαΐου είναι αφιερωμένη στη μνήμη της Γενοκτονίας των Ποντίων.
Σαν σήμερα το 1919 ο Κεμάλ αποβιβάζεται στη Σαμψούντα του Πόντου, αρχίζοντας τον τουρκικό πόλεμο της ανεξαρτησίας. Χιλιάδες ελληνικές ποντιακές οικογένειες εκτοπίζονται και εξοντώνονται. Χιλιάδες ελληνόπουλα σκοτώνονται ή μένουν ορφανά. Μέσα σ’ αυτή την λαίλαπα μια Αμερικανίδα νοσοκόμα η Emma Cushman μαζεύει όσα περισσότερα ορφανά κάτω από τις φτερούγες του ιδρύματος Near East Relief σε Ορφανοτροφείο στην Κωνσταντινούπολη και εν συνεχεία στην Κόρινθο.
Το Ορφανοτροφείο που εργαζόταν η Κούσμαν στην Κωνσταντινούπολη.
Η Emma Darling Cushman (Έμμα Ντάρλινγκ Κούσμαν) γεννήθηκε το 1863 στο Μπέρλινγκτον της Νέας Υόρκης και ήταν νοσοκόμα και ιεραπόστολος, αρχικά στο American Board και, αργότερα, στο Near East Relief. Το 1900 μετέβη στην Τουρκία όπου εργάστηκε στην Αποστολή της Δυτικής Τουρκίας του American Board. Το 1907 έφυγε από την υπηρεσία του American Board και συνέχισε να δουλεύει ανεξάρτητα σε τουρκικά νοσοκομεία.
Μετά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο συνεργάστηκε με το Near East Relief παρέχοντας φροντίδα στα ορφανά του πολέμου. Ήταν υπεύθυνη για τρία ορφανοτροφεία και 2000 παιδιά. Η ίδια έγραφε για τις μεγάλες ευθύνες που σήκωνε: «Ήταν… ένα βαρύ πρόβλημα να γνωρίζω τι να κάνω με τα ορφανά και άλλα αβοήθητα άτομα που εξαρτώνται από μένα για τη ζωή».
Από το 1919 και μετά ασχολήθηκε αποκλειστικά με την φροντίδα των ορφανών που άφηνε πίσω της η κεμαλική βαναυσότητα και οι εκκαθαρίσεις ελληνικών και αρμένικων πληθυσμών. Οι εποχές είναι δύσκολες, το τουρκικό εθνικιστικό κίνημα είναι ένας τρομερός κίνδυνος για όλους τους Χριστιανούς, ανεξαρτήτως εθνικότητας, όμως η Έμμα Κούσμαν δεν είναι εύκολος αντίπαλος. Ο Lucius E. Thayer του Ιδρύματος Near East Relief θυμάται ότι «η κυρία Cushman… ήταν πολύ μαχητής όταν απαιτούσε η περίσταση». Και όπως εξηγεί, η αναφορά είναι καθόλα ρεαλιστική: Η κ. Κούσμαν μέρα και νύχτα είναι οπλισμένη με πιστόλια, τα οποία όπως λέει ο Thayer «ήξερε να χειρίζεται τόσο καλά όσο και οι καλύτεροι από μας»!
Στην διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής και συγκεκριμένα στην καταστροφή της Σμύρνης σύμφωνα με τα αρχεία του Ιδρύματος Near East Relief η Έμμα Κούσμαν βοήθησε να εγκαταλείψουν την περιοχή χιλιάδες ορφανά αντιμετωπίζοντας πολλούς κινδύνους. Παρέμεινε στην Τουρκία μέχρι τον Ιούνιο του 1923 περιθάλποντας και φροντίζοντας παιδιά χωρίς οικογένειες κυρίως Ελληνικής και Αρμένικης εθνικότητας στο Ορφανοτροφείο που διεύθυνε στο Ικόνιο.
Έρχεται στην Κόρινθο
Η Έμμα Κούσμαν ήρθε στην Κόρινθο τον Ιούνιο του 1923 «κουβαλώντας» μαζί της 1700 ορφανά παιδιά. Η Ελλάδα είχε ήδη υποδεχθεί χιλιάδες ορφανά παιδιά από τις δομές του Near East Relief και εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες. Η ελληνική κυβέρνηση παραχώρησε σημαντικούς χώρους για την στέγαση, ανατροφή και εκπαίδευση των παιδιών: Το Ζάππειο Μέγαρο μετατράπηκε σε ένα τεράστιο ορφανοτροφείο, όπως και Αγροτική Σχολή στον Ωρωπό.
Στην Κόρινθο παραχωρείται στην Έμμα Κούσμαν ο χώρος του παλιού στρατώνα. Το, τότε, μικρό λιμάνι της πόλης και η εγγύτητα στην Αθήνα βοηθούν στη μεταφορά των ορφανών. Η δραστήρια και οργανωτική Αμερικανίδα αναλαμβάνει δράση. Μετατρέπει τους χώρους σε διδακτικές αίθουσες και αθλητικές εγκαταστάσεις. Δημιουργεί μια μορφή αυτοδιοίκησης του Ιδρύματος από τα παιδιά η οποία περιλαμβάνει εκλογή αρχηγών και δικαστήριο ανηλίκων.
Η αυλή του Ορφανοτροφείου στην Κόρινθο το 1924.
Η εκπαίδευση στο Ορφανοτροφείο δεν περιορίζεται στα θεωρητικά μαθήματα. Αντιθέτως δίνεται μεγάλη βαρύτητα στην τεχνική-επαγγελματική εκπαίδευση. Τα ορφανά της γίνονται «οι καλύτεροι αγρότες, οι πιο επιδέξιοι τεχνίτες, οι καλύτερες νοικοκυρές που μπορεί να βρει κανείς»!
Πολεμώντας την ελονοσία
Η Κόρινθος το 1923 είναι μια πόλη 6000 κατοίκων που φιλοξενεί 400 περίπου οικογένειες προσφύγων σε κοινότητα και μαστίζεται από την ελονοσία. Τα μισά από τα παιδιά που φέρνει η Κούσμαν μαζί της κουβαλούν στις αποσκευές τους την ελονοσία που απόκτησαν στην Ανατολία. Άλλα παιδιά υποφέρουν από φυματίωση.
Το προσωπικό του Ορφανοτροφείου είναι πολύ περιορισμένο: Ένας Αμερικανός και τρεις Έλληνες γιατροί μαζί με 20 Ελληνίδες Νοσοκόμες. Η ελονοσία δεν ξεχωρίζει ανθρώπους και χτυπά το προσωπικό. Ορισμένοι αφήνουν την περιοχή από φόβο για την υγεία τους. Το μέλλον του Ορφανοτροφείου δεν φαίνεται ιδιαίτερα ελπιδοφόρο.
Η Κούσμαν όμως δεν το βάζει κάτω. Με τη βοήθεια της Alice Carr δημιουργούν ένα φιλόδοξο σχέδιο κατά της ελονοσίας που αν πετύχαινε θα ωφελούσε τόσο το Ορφανοτροφείο όσο και την ευρύτερη Κοινότητα. Εντοπίζουν την εστία της ελονοσίας στους κοντινούς βάλτους που λειτουργούν ως τόποι αναπαραγωγής των κουνουπιών.
Τα παιδιά του Ορφανοτροφείου σκάβουν τα αποστραγγιστικά αυλάκια για να αποξηράνουν τα επίμαχα έλη.
Με τη βοήθεια 92 από τα μεγαλύτερα ορφανά ξεκινούν το φιλόδοξο σχέδιο της αποστράγγισης των βάλτων. Σε βοήθεια των παιδιών συντρέχουν δύο μοίρες στρατιωτών που παραχωρεί ο ελληνικός στρατός. Μαζί καταφέρνουν να σκάψουν 100 μίλια αποστραγγιστικών αυλάκων και να αποξηράνουν τα επικίνδυνα έλη.
Η Κόρινθος, το Ορφανοτροφείο και ο Προσφυγικός Συνοικισμός είχαν μόλις σωθεί από την ελονοσία!
Συνθήκες υγιεινής για όλους
Όταν ολοκληρώθηκε το έργο η Alice Carr εκτελώντας τις εντολές της Κούσμαν επιθεώρησε η ίδια κάθε αυλή, έλος και τάφρο άρδευσης σε ακτίνα 3 μιλίων από το ορφανοτροφείο. Συνοδευόμενη από το προσωπικό των υπηρεσιών υγιεινής επιθεωρούσε 300 σπίτια την ημέρα. Ενθάρρυναν τους Κορίνθιους αγρότες να καλύψουν τις αρδευτικές τάφρους και να εξαλείψουν το στάσιμο νερό.
Παράλληλα ξεκινούν τη λειτουργία κλινικής για να φροντίσουν τους ντόπιους που πάσχουν από ελονοσία. Το Near East Relief χορηγεί 5.000 δόσεις κινίνης σε ορφανά και πρόσφυγες την ημέρα. Μέσα σε ένα χρόνο, η Emma Cushman και η Alice Carr είχαν εξαλείψει την ελονοσία από το ορφανοτροφείο και τη γύρω κοινότητα.
Ο τότε Νομάρχης Κορινθίας εντυπωσιάστηκε από το έργο των δύο γυναικών έτσι ώστε το 1925 τους ζήτησε να καταρτίσουν κανονισμό κατά της ελονοσίας, τον οποίο επικύρωσε και εφάρμοσε άμεσα.
Το Σανατόριο
Το 1924 στο Ορφανοτροφείο Κορίνθου λειτούργησε ένα εξειδικευμένο νοσοκομείο για τα ορφανά με φυματίωση. Το νοσοκομείο ακολούθησε το μοντέλο του σανατόριου, το οποίο έδινε έμφαση στον καθαρό αέρα, στον ήλιο και στα θρεπτικά τρόφιμα. Το κτίριο του νοσοκομείου χρησιμοποιήθηκε μόνο σε δύσκολες καιρικές συνθήκες. Οι ασθενείς περνούσαν όλο τον χρόνο τους σε εξωτερικούς χώρους ως μέρος της θεραπείας με «ηλιοθεραπεία». Αντί για τη συνηθισμένη στολή ορφανοτροφείου, τα άρρωστα παιδιά φορούσαν μαντήλια για να επωφεληθούν από τον ήλιο.
Οι νέοι ασθενείς με φυματίωση είχαν δικό τους χώρο αναψυχής. Ενθαρρύνθηκαν επίσης να εργαστούν στον κήπο και να παίξουν παιχνίδια, εκτός από τις πιο ήρεμες αναζητήσεις της ανάγνωσης και της ύφανσης καλαθιών.
Η συμβολή στον μεγάλο σεισμό του 1928
Στις 22 Απριλίου 1928 ο Εγκέλαδος χτυπά με μανία την περιοχή και η Κόρινθος μετατρέπεται σε πόλη ερειπίων. Η απελπισία και η απόγνωση των κατοίκων είναι εμφανής και εκφράζεται με κινήσεις παραίτησης ακόμη και από την αναζήτηση επιζώντων.
Τότε αναλαμβάνουν δράση 20 αγόρια από το Ορφανοτροφείο, τα οποία επί 22 μέρες ψάχνουν και ανασύρουν από τα ερείπια επιζώντες, διανέμουν προμήθειες στους κατοίκους, χτίζουν προσωρινά καταφύγια για τους άστεγους. Οι μαθητές της Έμμας Κούσμαν απέδωσαν στην Κόρινθο την ευγνωμοσύνη τους για την ζεστή φιλοξενία της!
Τα τελευταία χρόνια της Έμμας
Το 1930 το ορφανοτροφείο είχε κλείσει πια και η κ. Κούσμαν είχε αποσυρθεί στη φάρμα της, στους Αγίους Θεοδώρους Κορινθίας.
Στις αρχές του 1931 αποφάσισε να ταξιδέψει στην Αίγυπτο για να συναντηθεί με μερικά από τα «παιδιά της» που βρίσκονταν εκεί. Στη διάρκεια της διαμονής της προσβλήθηκε από ελονοσία, η οποία συνδυαστικά με τις μακροχρόνιες κακουχίες της την κατέβαλε. Πέθανε και θάφτηκε στο Κάιρο.
Στην κηδεία της συγκεντρώθηκαν περισσότερα από 500 «ορφανά -παιδιά της» που είχαν μετακομίσει στην Αίγυπτο, μαζί με εκπροσώπους πολλών ανθρωπιστικών ομάδων και των κυβερνήσεων των ΗΠΑ και της Ελλάδας.
Η Έμμα Κούσμαν μέχρι και σήμερα παραμένει ένα άγνωστο για την κορινθιακή κοινωνία πρόσωπο, το οποίο έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ενσωμάτωση στην ελληνική κοινωνία των ορφανών παιδιών της Γενοκτονίας του Ελληνισμού τα έτη 1919-1923.
Τα παιδιά του Ορφανοτροφείου με φόντο τον Ακροκόρινθο σχηματίζουν την παραπομπή στην 2η Επιστολή του Παύλου προς Κορινθίους, κεφ. Ι, στίχοι 8-11, που μεταφέρουν ένα επίκαιρο για την εποχή εκείνη μήνυμα
και γράφουν (σε μετάφραση):
“Δεν θέλομεν δε να αγνοήτε, αδελφοί, την θλίψιν που μας ευρήκεν εις την Ασίαν, διότι εταλαιπωρήθημεν παρά πολύ υπερβολικά μεγάλο βάρος θλίψεων και δοκιμασιών έπεσεν επάνω μας, παραπάνω από την δύναμίν μας, ώστε να χάσωμεν κάθε ελπίδα και δι’ αυτήν ακόμη την ζωήν μας.
Ολα δε αυτά έγιναν αιτία, ώστε ημείς οι ίδιοι να πάρωμεν σαν απάντησιν από τα γεγονότα την πληροφορίαν και την βεβαιότητα, ότι πρόκειται να αποθάνωμεν. Επέτρεψε δε ο Κυριος τους φοβερούς αυτούς και θανασίμους κινδύνους δια να μη έχωμεν πεποίθησιν στον εαυτόν μας, αλλ’ στον Θεόν, ο οποίος ανασταίνει τους νεκρούς.
Αυτός μας εγλύτωσεν από ένα τόσον μεγάλον και βέβαιον κίνδυνον θανάτου και μας γλυτώνει. Εις αυτόν δε έχομεν αναθέσει τας ελπίδας μας, ότι και στο μέλλον θα μας γλυτώση και από άλλους κινδύνους,
αφού και σεις υποβοηθείτε και συνεργείτε με τας προσευχάς σας υπέρ ημών προς τον Θεόν, ώστε το δώρον που θα μας χαρίση ο Θεός, η περιφρούρησις δηλαδή της ζωής μας από τους κινδύνους, να ομολογηθή και να αναγνωρισθή ως δωρεά του από πολλά πρόσωπα, από ημάς δηλαδή και από σας. Και έτσι να αναπεμφθή με πολλούς τρόπους θερμή ευχαριστία προς τον Κυριον δι’ ημάς».
Έρευνα-επιμέλεια-κείμενο: Γιώτα Χρ. Αθανασούλη - πηγή :Γνωμη Πολιτών
