Τάσος Τσακίρογλου
Το ένθετο της εφημερίδας μας την Τρίτη, «Το Σκασιαρχείο», αποτέλεσε την αφορμή γι’ αυτό εδώ το άρθρο. Αφιερωμένο στον μεγάλο Γάλλο παιδαγωγό Σελεστέν Φρενέ, μας θύμισε τα αιτήματα και τις θεωρίες...
των δεκαετιών του 1970 και του 1980 για μια ριζοσπαστική εκπαίδευση, με στόχο την καλλιέργεια του ατόμου πάνω σε ανθρωπιστικές βάσεις.Οπως γράφουν στο κείμενό τους οι Ahmed Lamihi και Γιάννης Μαρκαντές, ο Φρενέ «ενστερνίστηκε την πολιτική διάσταση του έργου του Μακαρένκο και των συγχρόνων του Ρώσων παιδαγωγών, αλλά κυρίως αφομοίωσε το μάθημα του Μοντέν “Διδάξτε την αγάπη για τη ζωή και όχι το φόβο του θανάτου”».
Παιδαγωγοί όπως ο Σελεστέν Φρενέ («Το σχολείο του λαού»), ο Πάουλο Φρέιρε («Δέκα επιστολές προς αυτούς που τολμούν να διδάσκουν»), ο Ιβάν Ιλιτς («Κοινωνία χωρίς σχολεία»), ο Τζον Χολτ («Το σχολείο φυλακή»), ο Πολ Γκούντμαν («Κριτική της κατεστημένης παιδείας: υποχρεωτική δυσεκπαίδευση»), ο Ζορζ Σνιντέρ («Σχολείο, τάξη και πάλη των τάξεων»), ο Α. Σ. Νιλ («Σάμερχιλ: το ελεύθερο σχολείο») ή ο Τζόελ Σπρινγκ («Το αλφαβητάρι της ελευθεριακής εκπαίδευσης») προσπάθησαν (χωρίς αποτέλεσμα όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων), να γκρεμίσουν από τον θρόνο τους όλες τις αξίες της κατεστημένης εκπαίδευσης: αυθεντία, ιεραρχία, αυταρχισμό, βυζαντινολογία, σχολαστικισμό, στείρα αναπαραγωγή γνώσεων και στάσεων και, τέλος, θέση της εκπαίδευσης στην κοινωνία.
Ο Φρέιρε για παράδειγμα έλεγε, ότι η παραδοσιακή εκπαίδευση βασίζεται σ’ αυτό που αποκαλούσε «αποταμιευτική» μέθοδο εκπαίδευσης: την ιδέα, δηλαδή, ότι ο μαθητής είναι ένα αντικείμενο, στο οποίο «μεταγγίζουμε» γνώση και όχι ένα υποκείμενο της διαδικασίας μάθησης. Το γεγονός, μας λέει ο Φρέιρε, ότι αυτή η μέθοδος μετατρέπει τον μαθητή σε αντικείμενο, αντανακλά την υπόθεση ότι το βασικό πρόβλημα δεν βρίσκεται στην κοινωνία, αλλά στο άτομο. Αρα κάθε αποτυχία χρεώνεται στο τελευταίο και όχι στο εκπαιδευτικό σύστημα και την κοινωνία ευρύτερα.
Βασικό ζητούμενο για τους μεγάλους αυτούς παιδαγωγούς ήταν η δημιουργία αυτόνομων ανθρώπων, μια ιδέα που προέρχεται απευθείας από τον Διαφωτισμό του 18ου αιώνα. Ως στόχο της κοινωνικής αλλαγής έβλεπαν την όλο και μεγαλύτερη ατομική συμμετοχή και έλεγχο πάνω στο κοινωνικό σύστημα, κάτι που αποτελούσε ζητούμενο και των μεγάλων κοινωνικών κινημάτων της εποχής.
Αντίθετα, το σημερινό σύστημα με την τεχνοκρατική του οργάνωση επιδιώκει να αυξήσει τον κοινωνικό σχεδιασμό και την αποδοτικότητα. Ενδιαφέρεται κυρίως για την αύξηση της οικονομικής παραγωγικότητας και τη “σταθερότητα” της κοινωνίας, την οποία αντιμετωπίζει σαν μια μηχανή που οφείλει (με τη βοήθεια και της εκπαίδευσης) να λειτουργεί ομαλά. Ετσι, η εκπαίδευση γίνεται το «λιπαντικό» για την εύρυθμη λειτουργία της μηχανής.
Σήμερα η γνώση που μεταδίδεται είναι αποσπασματική και μοιρασμένη σε «κομματάκια» κοινωνικής εμπειρίας, τα οποία ο μαθητής-νέος καλείται να ανασυνθέσει, φτιάχνοντας τη μεγάλη εικόνα του κοινωνικού «παζλ». Το πρόβλημα είναι, ότι στερείται της κριτικής και συνθετικής σκέψης που θα μπορούσε να λύσει τον γρίφο.
Τι απομένει; Η παπαγαλία για να «περάσει στις εξετάσεις». Ο θάνατος της κριτικής σκέψης επικυρώνεται με την «επιτυχία» στα Πανεπιστήμια και την «αγορά» τυπικών προσόντων: μεταπτυχιακά, διδακτορικά κ.λπ. Μια οικογενειακή επένδυση σε ένα αβέβαιο μέλλον με λιγοστές ευκαιρίες.
Βασικό προαπαιτούμενο της όποιας αλλαγής παραμένει η απεμπλοκή της μάθησης και της γνώσης από το σύστημα των «εξετάσεων» και της συνακόλουθης παπαγαλίας.
efsyn.gr
