Ογκώδης και επιβλητικός ο τόμος..
ο αφιερωματικός στον Ομότιμο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιάννη Πανούση (Σιδέρης, 2020), ο οποίος υπηρέτησε τη Νομική Επιστήμη, τον δημόσιο βίο και τα γράμματα γενικότερα. Τα 30 αυτοτελή επιστημονικά έργα του και ο μεγάλος αριθμός άρθρων από τον χώρο της εγκληματολογίας είναι ενδεικτικός. Ενδεικτικές και οι καίριες επισημάνσεις με την αρθρογραφία του στον καθημερινό τύπο. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η λογοτεχνική του δημιουργία. Με τις πέντε ψευδώνυμες ή επώνυμες ποιητικές συλλογές και με τα ένδεκα αστυνομικά του διηγήματα είναι γνωστός και στον χώρο της Λογοτεχνίας, θέτοντας έτσι την τέχνη στην υπηρεσία του στόχου του. Και στόχος του ήταν/είναι η προσφορά. Με την τελευταία μάλιστα συλλογή του, επωνύμως πλέον, με τον τίτλο Μοιρόγραφτο (Σιδέρης, 2018) ξεδιπλώθηκε από μέσα του ένας άλλος κόσμος. Κόσμος εξομολογητικός, κόσμος καταγγελτικός.Ο Πανούσης είναι γέννημα των ταραγμένων καιρών, μεγαλωμένος σε μια εποχή με έντονες πολιτικές ζυμώσεις και ανησυχίες. Και η ώρα να αποτιμηθεί η πολύπλευρη δράση του έφτασε. Και αυτό, με τον δικό τους τρόπο, έπρεπε να το πούνε άλλοι. Και αυτοί είναι πολλοί. Και εδώ προσιδιάζει ο λόγος του ποιητή Αλκαίου, ο οποίος στο 76ο απόσπασμα λέει ότι «νυν τις ανήρ δόκιμος γενέσθω», που σημαίνει: τώρα είναι η ώρα να δείξει ο κάθε άντρας πως αυτός που περιμέναμε έγινε.
Μόνο από τον χώρο της Εγκληματολογίας, την οποία, ως πανεπιστημιακός δάσκαλος υπηρέτησε, οι μελέτες των ειδικών είναι αρκετές. Ανάμεσά τους και μελέτες των Νέστορα Κουράκη, Στέργιου Αλεξιάδη και άλλων. Οι πολλές και πάντα αξιόλογες επιστημονικές μελέτες, όπου και αρκετών μαθητών του, αυτή την προσφορά αναγνωρίζουν.
Παρακάμπτοντας τις άπειρες σελίδες, 1234 τον αριθμό, με αντικείμενο την εγκληματολογία και το σωφρονιστικό σύστημα, που με υπερβαίνουν, σταμάτησα στις μελέτες τις σχετικές με την Τέχνη, με το θέατρο και τον κινηματογράφο, καθώς και τις σελίδες του αστυνομικού μυθιστορήματος με καταπληκτικά πάντα αποσπάσματα από ανάλογα έργα, με επίκεντρο το έγκλημα, φτάνουμε στα αφορώντα τη Λογοτεχνία. Τα κείμενα της εν λόγω ενότητας, είναι αυτά για τα οποία θα λέγαμε ότι είναι «πράγματα συμπαθητικά· δικά μας, Γραικικά», για να θυμηθούμε τον Κωνσταντίνο Καβάφη στο ποίημα «Πάρθεν».
Ο Τόμος βέβαια, όπως ελέχθη, είναι αφιερωμένος στην Εγκληματολογία, η οποία όμως ερευνάται και μέσα από την τέχνη. Ενδεικτική εν προκειμένω η μελέτη του καθηγητή και ποιητή Αντώνη Μακρυδημήτρη, ο οποίος, σε θεατρικό ύφος, στήνει, σκηνοθετεί ένα θεατρικό δράμα, από το οποίο προβάλλουν ζωντανές εικόνες άσκησης φυσικής βίας, όπου ενοχή και αθέτηση υποσχέσεων εναλλάσσουν θέση και ρόλους. Στις σελίδες του τόμου θα δούμε επίσης κείμενα που αφορούν θεατρικούς ήρωες, όπως είναι η διασκευή της νουβέλας του Άντον Τσέχωφ, Θάλαμος αρ. 6, μεταπλασμένη από το θεατρικό εργαστήρι του Κ. Κ. Κορυδαλού, στο πλαίσιο της δράσης του Εθνικού Θεάτρου. Το εγχείρημα ανέλαβε να υλοποιήσει ο σκηνοθέτης Στρατής Πανούριος. Το στήσιμο της μελέτης ανήκει στους Κοινωνιολόγους Ουίλλιαμ Αλοσκόφη και Γιολάντα Κωνσταντινίδου, μέσω της οποίας αναδείχτηκε η κριτική που ο Τσέχοφ ασκεί έμμεσα στην απολογητική κρίση ότι «Η ζωή είναι μια φυλακή» από φορείς εξουσίας για να δικαιολογήσουν την αδιαφορία τους και να βελτιώσουν την κατάσταση στις φυλακές. Με το θεατρικό αυτό δρώμενο οι κρατούμενοι είχαν την ευκαιρία να συγκρίνουν τη θέση τους με εκείνη των λογοτεχικών ηρώων. Η ερμηνεία του έργου, οι θεατές, όλοι οι συμμετέχοντες συνέβαλαν στο να κατανοηθεί ότι «ο Θάλαμος, αρ. 6 είναι η ίδια η Ρωσία», αφού και ο Τσέχοφ « το τσαρικό καθεστώς στηλιτεύει. (Τσέχοφ, Επιλογή από το έργο του, εκδ. Κέδρος 1998). Ο ίδιος σκηνοθέτης είχε επιχειρήσει με επιτυχία την καλλιτεχνική μετάπλαση και της Τρικυμίας του Σαίξπηρ, στην οποία έλαβαν μέρος και κρατούμενοι.
Οι μελετητές καταλήγουν ότι «οι τρελοί» (για ψυχικά αρώστους πρόκειται, άλλωστε), τολμούν να πουν αλήθειες». Ενδιαφέρουσα επίσης είναι η μελέτη του Ευάγγελου Αυδίκου για το δημοτικό τραγούδι η «Δανοφιλήστρα», η οποία μοιράζει φιλιά σε όλους με συνέπεια τον φόνο. Επί του θέματος έχει εκφραστεί ο μελετητής του δημοτικού τραγουδιού Saunier, καθώς και ο Παντελής Μπουκάλας, όπου ελέγχονται «Πάθη, πόθοι και φόνοι».
Αξιοπρόσεκτο και το κείμενο του Κωνσταντίνου Ι. Βαθιώτη με εστιάσεις σε κινηματογραφικές κωμικές ταινίες, όπου αναφαίνονται «πτυχές του εγκλήματος της απάτης, οι οποίες σχετίζονται με υπερφυσικές δυνάμεις». Στην κατηγορία αυτή εμπίπτουν οι μάντεις και οι χαρτορίχτρες και το παράδειγμα δίνει μεταξύ άλλων η ταινία Η Καφετζού, σε σενάριο Ασημακόπουλου/ Σακελλάριου. Το τι γίνεται σε παρόμοιες καταστάσεις, επιστημονικά και λογοτεχνικά «τεκμηριώνεται» με την άποψη του Ντοστογέφσκι ότι: «Είμαι αρκετά μορφωμένος ώστε να μην είμαι προληπτικός, μα είμαι προληπτικός» (με την έννοια, υποθέτω, ότι δεν αποδέχομαι τις προλήψεις, αλλά τις προλαβαίνω, παίρνω μέτρα).
Τα παραδείγματα της συγκεριμένης ενότητας είναι πολλά και ενδιαφέροντα, μέσω των οποίων, πέραν της επιστημονικής μελέτης, φωτίζονται και κοινωνικές πλευρές για έργα ευρείας αποδοχής, φέρνοντας στην επιφάνεια όψεις που υποκρύπτονται πίσω από το κωμικό στοιχείο.
Φυσικά, δεν μπορούσε να παρακαμφθεί και το έγκλημα με το οποίο βρίθει η ελληνική μυθολογία και βρίσκεται στη βάση κάθε τραγωδίας. Πρόσφορη και η μελέτη με αντικείμενο την τραγωδία του Σοφοκλέους Αντιγόνη. Εισαγωγικό σχόλιο του μελετητή είναι «η εμφάνιση της Δικαιοσύνης σαν ανασκευή του αρχέγονου πάθους».
Το ότι η Αντιγόνη αυτοκτονεί μέσα στην πέτρινη φυλακή της, οδηγεί στη δημιουργία μιας ταινίας με αντικείμενο την αυτοκτονία σε κελιά των δύο μελών της ομάδας Baadet-Meinhof, η Ούλρικε Μάιχοφ (Αντιγόνη) και ο Αντρέας Μπάαντερ το 1978/9. Πάνω στο ίδιο θέμα, το 2004, ο Ιρλανδός ποιητής Seamous Heaney έγραψε το έργο Ταφή στη Θήβα για να καταγγείλει την εισβολή των Αμερικανών στο Αφγανιστάν, ενώ η Αντιγόνη του Ζαν Ανούιγ το 1943 παρουσιάζεται ως ηρωίδα της Αντίστασης. Τα παραδείγματα των διασκευών της τραγωδίας είναι πάμπολλα με θέμα πάντα την καταγγελία της πολιτικής και κρατικής βίας. Για την Αντιγόνη έχουν εκφράσει τον θαυμασμό τους ο Σέλιγκ, Ο Χέγκελ, ο Καντ, ο Σέλλεϋ, ο Γκαίτε, ο Ζιντ και άλλοι πολλοί. Επίσης έχουν γίνει πολλές όπερες με το ίδιο θέμα. Εν τέλει, ο Χέγκελ στην Αισθητική του θεωρεί την Αντιγόνη «το διαπρεπέστερο, το ικανοποιητικότερο έργο τέχνης». Στις επόμενες ενότητες θα βρούμε μελέτες πάνω σε ξένους δημιουργούς με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον ντοστογεφσκικό ήρωα Ρασκόλνικοφ και τις διασκευές του.
Τέλος οι ποικίλες ερμηνείες που επιδέχονται ένα κλασικό έργο, όπως και σημαντικά έργα της παγκόσμιας Λογοτεχνίας, συνδέονται ευθέως με τα εκάστοτε πολιτικά και κοινωνικά συμφραζόμενα, για τούτο και κάθε διασκευή, για να διαλέγεται με το κοινό, πρέπει στοιχείται με τις καταστάσεις ζωής.
Ο τόμος αντάξιος και επιβλητικός. Η ρήση του Αριστοτέλη ότι Η φύσις μηδέν μήτε ατελές ποιεί μήτε μάτην και εδώ βρίσκει την εφαρμογή της.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα του πρώτου μας ηλεκτρονικού τεύχους εδώ.]
