Κώστας Δουζίνας
Οι Αμερικάνικες εξεγέρσεις μας θύμισαν, ότι από το 2010 ζούμε στην εποχή των αντιστάσεων. Εξεγέρσεις, αντιστάσεις, καταλήψεις συμβαίνουν συνεχώς και παντού. Μπορεί να μην ξέρουμε, που θα γίνει η επόμενη εξέγερση, αλλά ξέρουμε ότι θα γίνει.
Φέτος έχουμε την εξέγερση στο Χονγκ Κονγκ για πολιτικά δικαιώματα, την Παναμερικανική και παγκόσμια εξέγερση για δικαιοσύνη, ισότητα, τέλος στον ρατσισμό. Αλλά ποια είναι η φιλοσοφία και η θεωρία πίσω από τις αντιστάσεις. Πρέπει να καταδικάσουμε τη βία, από όπου προέρχεται;
Η αντίσταση σημάδεψε και σημαδεύει την κίνηση της ιστορίας. Είναι νόμος της φύσης, εσωτερική και εμμενής αντι-δύναμη στη δύναμη της εξουσίας. Κάθε φορά που το κοινωνικό είναι, μορφοποιείται και ασύμμετρες σχέσεις εξουσίας σταθεροποιούνται, αντιμετωπίζουν αμέσως αντιστάσεις που τις παραμορφώνουν, τις διασπούν, τις πηγαίνουν αλλού. Αυτό συμβαίνει απαράβατα σε κάθε οικογένεια, σε κάθε μικρή ή μεγάλη συλλογικότητα, σε κάθε κόμμα ή σωματείο. Αλλά κυρίως στις κοινωνίες της αδικίας. H ριζική ανατροπή έρχεται, όταν οι επιμέρους ατομικές αντιστάσεις συμπυκνώνονται στον αριστοτελικό «καιρό». Όταν μια συλλογικότητα λέει «αρκετά», «ως εδώ και μη παρέκει». Η αντίσταση είναι γεγονός όχι υποχρέωση, ον όχι δέον. Σημάδευσε και σημαδεύει την κίνηση της ιστορίας.
Η αντίσταση είναι γεγονός όχι υποχρέωση, ον όχι δέον.
Η ανθρωπότητα γεννήθηκε στην ανυπακοή. Σ’ όλους τους μύθους γένεσης, ο άνθρωπος αψηφά τον νόμο και τους ισχυρούς, για να θεμελιώσει την ύπαρξή του. Στην Παλιά Διαθήκη, ο Αδάμ και η Εύα παρακούν τον Θεό, διώχνονται από τον Παράδεισο και έτσι αρχίζει η ανθρώπινη ζωή στην επίγεια «κοιλάδα των δακρύων». Ο Προμηθέας κλέβει την φωτιά από τους θεούς του Ολύμπου (κάτι για το οποίο τιμωρείται άγρια) και θεμελιώνει τον ανθρώπινο πολιτισμό. Ο Απόστολος Παύλος γράφει Στην Επιστολή στους Ρωμαίους: «Τί οὖν ἐροῦμεν; ὁ νόμος ἁμαρτία; μὴ γένοιτο· ἀλλὰ τὴν ἁμαρτίαν οὐκ ἔγνων εἰ μὴ διὰ νόμου· τήν τε γὰρ ἐπιθυμίαν οὐκ ᾔδειν εἰ μὴ ὁ νόμος ἔλεγεν, οὐκ ἐπιθυμήσεις” (7:7). Μόνο επειδή ο νόμος απαγορεύει το αντικείμενό του, δημιουργείται η επιθυμία και γεννιέται η ελευθερία. Τέλος στον Φροϋδικό μύθο, οι αδελφοί σκοτώνουν τον πρωταρχικό πατέρα, που είχε σχέσεις με όλες τις κόρες. Ο οιδιπόδειος φόνος και η ενοχή των πατροκτόνων δημιούργησε την ηθική, το υπερεγώ, μια αυτο-πειθάρχηση πιο αποτελεσματική από τις απειλές του πατέρα. Η αμαρτία είναι μητέρα της ηθικής. Η ανυπακοή δημιουργός του ανθρώπου.
Στην νεωτερικότητα, αντίσταση και ανυπακοή οδήγησαν σε όλες τις ελευθερίες, που σήμερα θεωρούμε δεδομένες. Η απελευθέρωση των δούλων, η καθολική ψήφος, βασικές προστασίες της εργασίας, η τυπική κατάργηση των διακρίσεων κατά των γυναικών, των φυλετικών και άλλων μειονοτήτων, για να αναφερθώ σε λίγες μόνο, δεν θα είχαν εισαχθεί χωρίς τις «παράνομες» ενέργειες των ανυπάκουων. Αφαιρέστε την αντίσταση κατά του ισχύοντος νόμου από την ιστορία και θα βρισκόμαστε ακόμη σε Δαντικό εφιάλτη.
Αλλά και η φιλοσοφία ανακαλύπτει την ελευθερία στην άρνηση, την απόφανση. Το Ναι, η κατάφαση, αποτελεί συμφωνία με κάποιον, που προηγείται χρονικά ή εξουσιακά. Αποδέχομαι την πρόταση ή εντολή του, η συμμετοχή μου περιορίζεται στην ένταξη ή ενσωμάτωση σε προκατασκευασμένο αφήγημα ή αίτημα. Καταφάσκοντας το υποκείμενο παραμένει ετερόνομο, σε ομηρία στην εντολή του άλλου. Η αυτονομία, η ουσία της ελευθερίας, σημαίνει να δίνεις τον νόμο στον εαυτό σου. Κεντρική περίπτωσή της αποτελεί η άρνηση της εντολής του άλλου. Αλλά η άρνηση είναι ελευθερία και από άλλη σκοπιά. Για τον Χέγκελ, η ελευθερία της άρνησης επιτρέπει να αφαιρούμε τα δευτερεύοντα στοιχεία από μια συγκεκριμένη κατάσταση ή τις περιττές ή τυχαίες προσθήκες σε μια έννοια. Έτσι ανεβαίνουμε από το συγκεκριμένο στην αφηρημένη ιδέα, το ιδεώδες. Η άρνηση αποτελεί την ουσία της αυτονομίας. Η αφαίρεση και η γενίκευση την ουσία της ελεύθερης σκέψης.
Εξέγερση, η φωνή αυτών που δεν έχουν φωνή
Το 1967, ο Martin Luther King δήλωνε, ότι «η εξέγερση είναι η φωνή αυτών που δεν ακούγονται». Και τι δεν έχει ακούσει η Αμερική; Δεν κατάφερε να ακούσει, ότι οι υποσχέσεις ελευθερίας και δικαιοσύνης δεν τηρήθηκαν. Δεν κατάλαβε, ότι μεγάλα τμήματα της λευκής κοινωνίας ανησυχούν περισσότερο για την ηρεμία και το status quo παρά για τη δικαιοσύνη, την ισότητα και την ανθρωπιά. Όσο η Αμερική αναβάλλει τη δικαιοσύνη, θα έχουμε την επιστροφή στη βία και τις ταραχές.
Ο Μάλκολμ Χ συγκεκριμενοποίησε την προειδοποίηση: «Το μακρύ, ζεστό καλοκαίρι του 1964 έδωσε μια ιδέα, για το τι θα μπορούσε να συμβεί, μόνο μια ιδέα. Οι ταραχές περιορίστηκαν στις γειτονιές των μαύρων. Τα πράγματα θα αλλάξουν, αν ένας καταλύτης στα σατανικά γκέτο της Αμερικής οδηγήσει σε έκρηξη έξω από τα όριά τους, εκεί που ζουν οι λευκοί!»
Οι διαμαρτυρίες και οι ταραχές στην Αμερική και σε όλο τον κόσμο μπήκαν πια στην τρίτη εβδομάδα. Καταλυτική υπήρξε η δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ αλλά και τόσων άλλων μαύρων που εξευτελίζονται, συλλαμβάνονται χωρίς λόγο και σκοτώνονται από την αστυνομία.
Αλλά η έκρηξη ξεπέρασε την άμεση θρυαλλίδα. Έχει γίνει απόρριψη και αντίσταση στο κοινωνικό σύστημα και το θεσμικό πλαίσιο του, το δίκαιο, τα δικαστήρια, το πολιτικό σύστημα, που έχουν συστηματικά υποβαθμίσει και περιθωριοποιήσει τα συμφέροντα της πλειοψηφίας. Τα σαράντα εκατομμύρια άνεργων Αμερικανών, ένα σημαντικό ποσοστό των οποίων έχουν αποταμιεύσεις μικρότερες από $400, το κάνουν οδυνηρά σαφές. Κανένας νόμος και καμιά τάξη δεν μπορεί να καταστείλει την επιθυμία του ανθρώπου να έχει μια πλήρη ζωή, που δεν μαστίζεται από τη καθημερινή βία, δεν συντομεύεται από τον πρόωρο θάνατο και δεν ικανοποιούνται οι βασικές του ανάγκες.
Ο Αμερικανικός καπιταλισμός, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τη φυλή, έχει δημιουργήσει μια κοινωνία γεμάτη καθημερινές ταπεινώσεις, ταλαιπωρία, πρόωρο θάνατο.
Στηρίζεται στην ιδιοκτησία και προστατεύεται από την αστυνόμευση: η αστυνομία προστατεύει το κεφάλαιο, τις επιχειρήσεις, την περιουσία. Ένα μπακάλικο κάλεσε την αστυνομία, που σκότωσε τον Τζορτζ Φλόιντ, γιατί είχε χρησιμοποιήσει ένα πιθανά πλαστό εικοσαδόλαρο. Θα μπορούσαν να είχαν λύσει το πρόβλημα χωρίς την εμπλοκή της αστυνομίας. Αλλά οι επιχειρήσεις ξέρουν, ότι η αστυνομία θα εξυπηρετήσει τα συμφέροντά τους, ακόμη και αν αυτό σημαίνει τη δολοφονία ενός μαύρου. Οι επιθέσεις στα τμήματα και τα αυτοκίνητα της αστυνομίας έχουν συμβολικό χαρακτήρα, αλλά αποτελούν και φυσική αντίδραση στην αστυνομική βία. Οι εξεγέρσεις είναι αναπόφευκτες, σε μια οικονομικά άδικη κοινωνία που πνίγει τη ζωή και ένα πολιτικό καθεστώς που δίνει προτεραιότητα στον τάξη έναντι της δικαιοσύνης, στο κέρδος έναντι των ανθρώπων.
Αυτό που βλέπουμε επομένως δεν είναι ένα κίνημα αλλά ένα κύμα διαμαρτυρίας. Δεν είναι απλά μια συνέχεια των παλιότερων αγώνων για τέλος των διακρίσεων. Η δομή και ο αυθορμητισμός θυμίζει περισσότερο τις καταλήψεις των πλατειών και το κίνημα Occupy ή ακόμα και τα κίτρινα γιλέκα, πάρα το κίνημα της δεκαετίας του 1960 για τα πολιτικά δικαιώματα. Κάποιοι διαδηλωτές ζητούν την ποινική δίωξη των υπεύθυνων του φόνου, άλλοι τη μεταρρύθμιση των φυλακών και την αποστρατικοποίηση της αστυνομίας, άλλοι την κατάργηση των φυλακών και τον τερματισμό της χρηματοδότησης της αστυνομίας.
Κάποιοι θέλουν να μεταμορφώσουν το σύστημα, άλλοι να το ανατρέψουν. Αλλά σε αντίθεση με τις μαύρες εξεγέρσεις της δεκαετίας του ‘60, οι διαμαρτυρίες μεταφέρθηκαν σε λευκές γειτονιές.
Η εξέγερση σε τέτοια κλίμακα και με συμμετοχή όλων των φυλών δείχνει, ότι το σύστημα δεν λειτουργεί και οι άνθρωποι έχουν βαρεθεί.
ΠΗΓΗ: tvxs.gr
