Κύρκος Δοξιάδης
«Οι άνθρωποι φτιάχνουν τη δική τους ιστορία, αλλά όχι με τη δική τους ελεύθερη βούληση∙ όχι υπό συνθήκες που έχουν επιλέξει οι ίδιοι, αλλά υπό τις δεδομένες και κληρονομημένες συνθήκες που έχουν να αντιμετωπίσουν». Τούτη η...
πασίγνωστη φράση του Μαρξ βρίσκει για μία ακόμη φορά την επαλήθευσή της, στην κατάσταση που έχει να αντιμετωπίσει τώρα η Αριστερά – διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα.
Από τότε που έγραφε ο Μαρξ, οι συνθήκες που όριζαν το πεδίο δράσης της (όποιας) Αριστεράς, ήταν οι συνθήκες των ταξικών αγώνων, όπως εκείνες με τη σειρά τους ορίζονταν από τις ιστορικές συγκυρίες. Πράγμα που σημαίνει δύο κυρίως πράγματα.
Πρώτον, οσοδήποτε ποικιλότροπες κι αν ήταν οι συγκυρίες, είχαν ένα βασικό κοινό δεδομένο: την κυριαρχία του καπιταλισμού.
Και δεύτερον, ως απόρροια του πρώτου, ο καπιταλισμός, ως αντίπαλος της Αριστεράς, επέβαλλε σε μεγάλο βαθμό τους όρους των κοινωνικο-πολιτικών αγώνων.
Με άλλα λόγια, παίζοντας λίγο με τη διατύπωση του Μαρξ, η κυριαρχία της κυρίαρχης τάξης συνίστατο, στο ότι η δική της βούληση ήταν «λιγότερο ανελεύθερη» ως προς τις συνθήκες.
Δεδομένου ότι ο καπιταλισμός είναι κυρίως οικονομικό σύστημα εξουσίας, οι όροι που επέβαλλε η κυρίαρχη τάξη στο πεδίο των ταξικών αγώνων, ήταν κυρίως οικονομικοί. Πιο συγκεκριμένα, αυτό σήμαινε, ότι ο κεντρικός στόχος της κυρίαρχης τάξης ήταν η διατήρηση της οικονομικής εκμετάλλευσης, αλλά και ότι οι κυριαρχούμενες τάξεις ήταν αναγκασμένες να διεξάγουν τους αγώνες τους με κυρίως οικονομικούς όρους.
Οι οικονομικές διεκδικήσεις και οι πιέσεις για οικονομικές μεταρρυθμίσεις προς όφελος των εργαζόμενων κατείχαν σταθερά πρωτεύουσα θέση στην ατζέντα της Αριστεράς σε όλες της τις εκδοχές (από τη σοσιαλδημοκρατία έως την κομμουνιστική Αριστερά). Επί πλέον, το κράτος, που αντιμετωπιζόταν από την Αριστερά τόσο ως κεντρικό εργαλείο ταξικής εξουσίας όσο και ως πεδίο συμπύκνωσης των ταξικών αγώνων, ήταν επιφορτισμένο κυρίως με τον ρόλο της οικονομικής διαχείρισης.
Ο οικονομισμός, που χαρακτήριζε την Αριστερά στη θεωρία αλλά και στην πρακτική της, δεν ήταν μόνο συνέπεια των στοιχείων οικονομικού αναγωγισμού, που ενυπήρχαν στο ίδιο το μαρξικό έργο, ούτε μόνον απόρροια ενός κακώς εννοούμενου υλισμού που αντιλαμβανόταν ως «ύλη» μόνο το οικονομικό σύστημα.
Σε ένα βαθύτερο επίπεδο οφειλόταν στο ότι η κυριαρχία του καπιταλισμού επέβαλλε μια κατάσταση, στην οποία οι συνθήκες διαβίωσης και των κατώτερων και μεσαίων τάξεων μπορούσαν να νοηθούν μόνον επί τη βάσει της οικονομίας, δηλαδή της καπιταλιστικής οικονομίας – ήτοι κυρίως με όρους ανταλλαγής.
Οσο υπάρχει και κυριαρχεί ο καπιταλισμός τούτη η κατάσταση προφανώς και θα εξακολουθήσει να ισχύει σε τεράστιο βαθμό. Με την παρούσα υγειονομική κρίση όμως αναδύθηκε στο προσκήνιο μια πραγματικότητα, που μέχρι τώρα παρέμενε στη σκιά του περιθωρίου των κοινωνικών αγώνων: το γεγονός ότι η ίδια η καπιταλιστική οικονομία στηρίζεται σε κάποιες προϋποθέσεις, που υπερβαίνουν τη στενώς εννοούμενη οικονομική σφαίρα και που ορίζουν και τις ίδιες τις συνθήκες παραγωγής και κατανάλωσης.
Πέρα από την αξία της ανθρώπινης ζωής και τα θεμελιώδη δικαιώματα, η υλική πραγματικότητα της στοιχειώδους υγείας και ευρωστίας του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού, αλλά και της δυνατότητάς του να κινείται και να συναθροίζεται ελεύθερα ανά την επικράτεια στην οποία ζει, στον αναπτυγμένο καπιταλισμό είναι δομική συνθήκη της ίδιας της λειτουργίας του οικονομικού συστήματος.
Το κωμικοτραγικό γεγονός ότι τώρα οι κυβερνήσεις των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών αγωνιούν μπροστά στο δίλημμα της επιλογής μεταξύ των δυο, ήτοι μεταξύ υγείας του πληθυσμού και ελευθερίας κινήσεών του, αποτελεί ένδειξη, ότι το καταστατικό δόγμα του νεοφιλελευθερισμού είναι κλινικά νεκρό, καθ’ ότι έχει αντιστραφεί στην πράξη: δεν είναι o ατομοκεντρισμός της αγοράς, που εξασφαλίζει τη στοιχειώδη ανθρώπινη ευζωία, αλλά η συλλογική μέριμνα για τη δεύτερη αυτό που καθιστά εφικτό (όχι βέβαια απαραίτητο) και τον πρώτο.
Η αμηχανία της Αριστεράς στην Ελλάδα έγκειται στο ότι έχει μετατοπιστεί το επίκεντρο του κοινωνικο-πολιτικού διακυβεύματος. Η κυβέρνηση αναγκάστηκε στην πράξη, να παραδεχτεί τον κλινικό θάνατο του νεοφιλελεύθερου δόγματος, χωρίς κατά τα άλλα να μετακινηθεί ούτε μισή σπιθαμή από τις νεοφιλελεύθερες ιδεοληψίες της (όπως φανερώνει ο τρόπος με τον οποίο χειρίζεται τις καθαρά οικονομικές επιπτώσεις της υγειονομικής κρίσης).
Αδιαμφισβήτητα ορθά πράττει η Αριστερά, όταν εξακολουθεί να επικρίνει την κυβέρνηση για την οικονομική της πολιτική.
Αλλά θα έπρεπε να επικεντρώσει την αιχμή της αντιπολιτευτικής της πρακτικής, στο να διατυμπανίζει σε όλους τους τόνους, πως τα επώδυνα μέτρα που επιβάλλονται, δεν είναι παρά η περίτρανη απόδειξη της παταγώδους αποτυχίας του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού.
* καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
ΠΗΓΗ: left.gr
