Του Φάνη Κουρεμπέ*
Ο κορωνοϊός είναι πλέον μια παγκόσμια πραγματικότητα που θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε μαζί της για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Τουλάχιστον μέχρι να βρεθεί το εμβόλιο, που θα τον αντιμετωπίζει.
Ακόμα όμως μεγαλύτερο (για να μην πω απροσδιόριστο ή και μόνιμο) χρονικό διάστημα θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τις επιπτώσεις της οικονομικής (και όχι μόνο) κρίσης, που φαίνεται να προκαλεί. Ένα κομμάτι αυτής της κρίσης αφορά τις επιπτώσεις στην εφοδιαστική αλυσίδα της διατροφής. Από την παραγωγή, στο πιάτο του πολίτη.
Η απειλή της σιτοδείας
Η πανδημία του κορωνοϊού απειλεί με σιτοδεία εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, κατά κύριο λόγο σε χώρες στην Αφρική, που σε μεγάλο βαθμό εξαρτώνται από τις εισαγωγές τροφίμων και τις εξαγωγές για να μπορέσουν να τα πληρώσουν, προειδοποιεί το Παγκόσμιο Διατροφικό Πρόγραμμα (ΡΑΜ) του ΟΗΕ.
Η πανδημία του κορωνοϊού θα οδηγήσει σε μείωση της παγκόσμιας παραγωγής το 2020, δήλωσαν κορυφαίοι αξιωματούχοι του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, προσθέτοντας ότι «ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός χωρών» χρειάζεται έκτακτη χρηματοδότηση από το Ταμείο.
Η γενική διευθύντρια του ΔΝΤ Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα και ο πρόεδρος της Διεθνούς Νομισματικής και Χρηματοπιστωτικής Επιτροπής Λεσέτια Γκανγιάγκο ανέφεραν σε κοινή δήλωσή τους, ότι το ΔΝΤ διερευνά περαιτέρω επιλογές, πέραν των παραδοσιακών δανείων που χορηγεί, για να περιορίσει τις ελλείψεις συναλλάγματος που αντιμετωπίζουν πολλές αναπτυσσόμενες χώρες.
Με τα μέχρι τώρα στοιχεία και πληροφορίες θα διακινδυνεύσουμε μια προσέγγιση αυτών των επιπτώσεων, αλλά και κάποιων προτάσεων αντιμετώπισής τους.
Τα πρώτα μέτρα που παίρνονται παγκοσμίως για την αντιμετώπιση της πανδημίας αφορούν τους περιορισμούς ή και απαγορεύσεις στη μετακίνηση των πολιτών, την απαγόρευση κάθε είδους συναθροίσεων, μεταξύ των οποίων και η εστίαση, τους περιορισμούς στις μεταφορές, που προκαλούν σοβαρές επιπτώσεις σε πολλούς τομείς της οικονομίας, με τον τουρισμό και την πρωτογενή παραγωγή στις πρώτες θέσεις.
Τα προβλήματα λόγω των απαγορεύσεων
Ήδη στη χώρα μας έχουμε προβλήματα σε μια σειρά προϊόντα και καλλιέργειες, που δεν μπορούν να βρουν διέξοδο στην αγορά. Οι περιορισμοί στο εμπόριο, η απαγόρευση στην εστίαση και η απαγόρευση μετακίνησης αγροτών σε άλλη περιφερειακή ενότητα (λαϊκές αγορές) έχουν αποτέλεσμα, να υπάρχουν μεγάλες ποσότητες αδιάθετων προϊόντων και συμπίεση των τιμών έως και κάτω του κόστους σε τομάτες, σπαράγγια, φράουλες, κηπευτικά. Το ίδιο δυσοίωνα είναι τα μηνύματα για την κτηνοτροφία ενόψει Πάσχα.
Και τα προβλήματα δεν σταματούν στις καλλιέργειες που είναι αυτή τη στιγμή στο στάδιο της συγκομιδής.
Οι απαγορεύσεις στην ελεύθερη μετακίνηση των εποχικών εργατών σε όλη την Ευρώπη αναμένεται να δημιουργήσουν σοβαρά προβλήματα στην καλλιέργεια πολλών ειδών το επόμενο διάστημα, με αύξηση κόστους παραγωγής, μείωση ποιότητας και δυστυχώς μείωση παραγωγής και καλλιεργούμενων εκτάσεων λόγω έλλειψης εργατικών χεριών.
Η ήδη μειωμένη ζήτηση σε τρόφιμα λόγω των κλειστών εστιατορίων, catering κ.λπ. προβλέπεται να αντιμετωπίσει επιπλέον πιέσεις από τη μείωση εισοδήματος πολλών εργαζομένων λόγω της εκ περιτροπής εργασίας με μείωση μισθού και των απωλειών θέσεων εργασίας, αλλά και των ελευθέρων επαγγελματιών που έχει ανασταλεί η λειτουργία των επιχειρήσεών τους.
Οι περιορισμοί στις μεταφορές πιθανώς θα δημιουργήσουν ελλείψεις στην αγορά για ορισμένα χρονικά διαστήματα.
Επιπλέον, σε μια παγκοσμιοποιημένη αγορά είναι πολύ δύσκολο, να μιλήσεις για πολιτικές διατροφικής αυτάρκειας μιας μεμονωμένης χώρας. Τη στιγμή μάλιστα που το εμπόριο ειδών διατροφής δεν ελέγχεται από τα κράτη, αλλά από μεγάλα οικονομικά συμφέροντα.
Με τα μέχρι τώρα δεδομένα δεν μπορούμε να μιλήσουμε για επισιτιστικό πρόβλημα για το άμεσο μέλλον. Πολλά όμως θα εξαρτηθούν από τη διαχείριση της κρίσης. Δυστυχώς, επειδή τα δεδομένα φαίνεται να αλλάζουν συνεχώς, καμία πρόβλεψη δεν μπορεί να γίνει για το τελευταίο τρίμηνο του 2020 και μετά. Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να αποφευχθούν φαινόμενα κερδοσκοπίας στην αγορά και αισθήματος ανασφάλειας τόσο στον παραγωγό όσο και στον καταναλωτή για την επάρκεια της τροφής.
Θετικό στοιχείο το ότι ήδη σε επίπεδο Ε.Ε. συζητούνται οι επιπτώσεις αλλά και τρόποι αντιμετώπισης και στήριξης του πρωτογενούς τομέα, ώστε να μην υπάρξουν φαινόμενα εγκατάλειψης και κατά συνέπεια μείωσης της παραγωγής και άρα της διαθέσιμης τροφής.
Ήδη εξετάζεται το θέμα της έλλειψης εργατικών χεριών. Σε μια χώρα, όμως, όπως η Ελλάδα θα μπορούσε να υπάρξει μια μέριμνα για χρησιμοποίηση προσφύγων και μεταναστών σε αγροτικές εργασίες με πολλαπλά οφέλη πρώτα για τους ίδιους τους ανθρώπους.
Γενναία στήριξη των αγροτών
Χρειάζεται μια γενναία στήριξη του αγροτικού κόσμου, για να συνεχίσει να παράγει σε συνθήκες βιώσιμες για τον ίδιο, αλλά και τη γεωργία γενικότερα. Στήριξη, βέβαια, εκτός λογικών και πρακτικών ΔΝΤ, που επιφέρουν μεγαλύτερες ζημιές στις οικονομίες που εφαρμόζονται.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε, ήδη, ένα πακέτο μέτρων για τον αγροδιατροφικό τομέα. Μεταξύ άλλων ανακοινώθηκαν οι πληρωμές των αγροτών άμεσα. Επιπλέον, θα υπάρξουν δάνεια ή εγγυήσεις για να καλύψουν τα λειτουργικά έξοδα.
Ακόμα ανακοινώθηκε η μετακίνηση χρημάτων από τα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης σε άλλους κωδικούς σχετικούς με την αντιμετώπιση της κρίσης (https://bit.ly/3bLJk8M), η χρησιμοποίηση χρηματοδοτικών εργαλείων (π.χ. deminimis) για την μείωση των επιπτώσεων και η κατεύθυνση μέρους της παραγωγής σε κοινωνικές δομές με αντίστοιχη επιδότηση.
Προτάσεις που περιλαμβάνονται στα μέτρα στήριξης που πρότεινε ο ΣΥΡΙΖΑ εδώ και δέκα μέρες και την ώρα που γράφεται αυτό το κείμενο, δεν έχει υπάρξει η παραμικρή αντίδραση από την κυβέρνηση, παρά μια γενική υπόσχεση για στήριξη σε ορισμένους κλάδους της αγροτικής παραγωγής με διάθεση 150 εκατ. ευρώ από τον κρατικό προϋπολογισμό. Χρήματα που μοιάζουν για θεραπεία του κορωνοϊού με ασπιρίνες.
Αναμένονται και νέα μέτρα το επόμενο διάστημα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ελπίζουμε να ανακοινωθούν τόσο σύντομα ώστε το παρόν άρθρο να καταστεί ανεπίκαιρο.
Το σίγουρο είναι, ότι, για να αποφευχθεί μια επισιτιστική κρίση, χρειάζονται γενναία μέτρα στήριξης της διατροφικής αλυσίδας, ξεκινώντας από τον παραγωγό, ώστε να συνεχίσει αδιάλειπτα και με ασφάλεια να παράγει. Ειδικά σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου σχεδόν το 13% του εργατικού δυναμικού απασχολείται στον αγροτικό τομέα.
Ελπίζουμε, ότι η αντιμετώπιση θα είναι άμεση και δεν θα χρειαστεί να επανέλθουμε με νέα εκτίμηση των επιπτώσεων της πανδημίας στον αγροδιατροφικό τομέα.
* Ο Φάνης Κουρεμπές είναι γεωπόνος, πρώην πρόεδρος του ΕΛΓΑ
