Να διορθώσω και τον τίτλο λιγάκι: «Όταν ο πολιτισμός αντιστέκεται στην κρίση του καπιταλισμού».
Πρέπει να σας πω (καταρχάς εκφράζω τη μεγάλη μου χαρά που είμαι κοντά σας), ότι ως πρώτη φορά επισκέπτης στην αδελφή χώρα, στο ΘΟΚ με τις ‟Νεφέλες”, είχα τη μεγάλη τύχη να γνωρίσω πάρα πολλούς εικαστικούς και να εκπλαγώ απ’ την τολμηρότητά τους και το πόσο κοντά (πολύ περισσότερο, μπορώ να σας πω, και από τους Έλληνες αντίστοιχους) στα ευρωπαϊκά κινήματα είναι.
Δεύτερη συγγενική μου σχέση είναι, ότι εδώ και τρία χρόνια φιλοξενούμαι στο σπίτι, που έφτιαξε και χάρισε στο ελληνικό κράτος ένας μεγάλος Κύπριος καλλιτέχνης, ο Μιχάλης Κακογιάννης, ο οποίος έκανε πραγματικά την Κύπρο και την Ελλάδα διάσημες στο εξωτερικό, πάρα πολύ διάσημες, και έδωσε από τα χρήματα που έβγαλε απ’ τη διάσημη δουλειά του, για να φτιάξει αυτό τον πολύ ωραίο χώρο απέναντι απ’ τις εργατικές πολυκατοικίες του Ταύρου. Επίσης, το ανίψι του, ο Κώστας, έχει φτιάξει εδώ πάνω στο βουνό ένα πολιτιστικό κέντρο.
Γιατί ξεκινάω με αυτά; Γιατί εγώ θα σας πληγώσω λίγο. Δεν πιστεύω σε κανένα κράτος! Το κράτος τη σκέφτεται και τη θυμάται την τέχνη, μόνο όποτε έχει ανάγκη για βιτρίνα πολιτισμού. Και οι καλλιτέχνες…
(Χειροκροτήματα)
…οι καλλιτέχνες που πάνε και παίζουνε το ρόλο αυτής της βιτρίνας έχουνε μεγάλη ανασφάλεια για την τέχνη τους. Η τέχνη δεν είναι θέμα των γραφείων. Ο καλλιτέχνης πρέπει να κυκλοφορεί στο δρόμο, να έχει το αυτί του στην καρδιά του κόσμου, να ακούει.
Δυστυχώς, βλέπω, ότι όλες οι άλλες τέχνες αποτυπώνονται πλην από το θέατρο. Βλέπω την κ. Μπεμπεδέλη μπροστά μου και λέω, ότι θα ’πρεπε πραγματικά αυτή τη στιγμή η Κύπρος να τη στείλει να παίξει σε όλη την Ευρώπη αποσπάσματα απ’ τους μεγάλους τραγικούς και κωμικούς της ρόλους. Όταν πήγα στον Τζαβάρα, στο γραφείο του, πριν από χρόνια, στην αρχή της κρίσης, να του πω «κάντε κάτι, βάλτε μας σ’ ένα πούλμαν αυτή τη στιγμή δέκα καλλιτέχνες να πάμε στις πρεσβείες σε όλη την Ευρώπη, να τους πούμε ότι η Ελλάδα δεν είναι αυτή η Αφροδίτη με το κωλοδάκτυλο!». Αυτή τη στιγμή ο Παπαϊωάννου θερίζει σε όλη την Ευρώπη. Ο Λάνθιμος θερίζει σε όλη την Ευρώπη. Έγινε μάχη στο Κέντρο Κινηματογράφου, για να περάσει το σενάριό του και να χρηματοδοτηθεί. Δεν πιστεύω στο κράτος. Δεν πιστεύω στις επιχορηγήσεις. Ο Βαν Γκογκ έκανε το κίτρινο μπαρ, επειδή δεν είχε άλλη μπογιά, και ο Σαρλό, για να αντισταθεί στους ναζί, έφτιαξε αυτό το χαρακτήρα, για να κοροϊδέψει το Χίτλερ.
Λοιπόν, όταν η τέχνη θέλει, μπορεί να το κάνει το θέμα της και μέσα σε ένα υπόγειο και μέσα σε ένα τρία επί τρία. Ο ΘΟΚ γεννήθηκε, επειδή ένας τρελός, μαθητής του Κουν,ο Ευης Γαβριηλίδης, πήρε πέντε ανθρώπους στο Θεατράκι του ΡΙΚ, που κακώς το έχετε και ερημώνει, κακώς το έχετε και ερημώνει. Θα ’πρεπε να ’ναι μέρος που να βρίσκονται όλες οι νέες ομάδες και να συναλλάσσονται. Κακώς έχετε και κάθεται το θέατρο που έπεσε η στέγη του. (Δημοτικό Λευκωσίας). Το Σαιξπηρικό Θέατρο στο Λονδίνο είναι υπαίθριο.
(Χειροκροτήματα)
Αλλάζουνε συνέχεια οι δήμαρχοι, οι υπουργοί, οι υφυπουργοί. Να υπογράψουμε καινούριες διατάξεις,νομοσχέδια. Και όχι μπήκε το μνημόνιο και όχι έφυγε το μνημόνιο… Φτάσαμε να μισηθούμε, λες και αυτός ήταν ακριβώς ο στόχος. Αυτός ήταν ακριβώς ο στόχος! Να εκθέσουνε βλακωδώς..την αριστερά.. Δηλαδή, περίμενανε όλοι από ένα ροζέ αστικό αριστερούλι κόμμα να κάνει θαύματα; Όχι, σόρι κιόλας! Γιατί εδώ δεν εξετέθη ο κομμουνιστής Πρόεδρός σας με το χειρότερο τρόπο; Τον αδειάσανε, τον διαλύσανε…Είναι σχέδιο αυτό, όπως είναι σχέδιο να ξεπατώσουνε την πηγή της ποίησης, που είναι η Ανατολή. Τον Ευριπίδη τον ’φάγαν τα σκυλιά. Ποια σκυλιά -θα ρωτήσω- που το θεματάκι του ήταν οι τεχνοκράτες Έλληνες; Ποια σκυλιά; Εντελώς τυχαία επίσης ένα μοτοσακό σκότωσε το Θόδωρο Αγγελόπουλο, ένα σκηνοθέτη που θα παίζεται στα πανεπιστήμια για χρόνια και χρόνια, γιατί δεν υπήρχαν δυο άνθρωποι εκεί πέρα ,δίπλα του, να τον προστατέψουνε, ρε παιδί μου! Θα δείχνουμε τις ταινίες του, για να θυμόμαστε πώς ήταν η Ελλάδα κάποτε, που δε θα ’ναι πια.
Πάμε καταρχάς να χαρακτηρίσουμε το τοπίο. Θα τα πω όσο πιο γρήγορα, τα είχα γράψει, θα πω ό,τι θυμάμαι. Ποιο είν’ το τοπίο; Η εξουσία είναι οι τράπεζες, οι κυβερνήσεις είναι οι διαχειριστές τους, τα κόμματα είναι το άλλοθι δημοκρατίας (πολύ σωστά το είπε η Λένα το πρωί, ποια δημοκρατία;) και οι ψηφοφόροι αθώοι ή βεβαρημένοι πια με κατάθλιψη, γιατί κάτι περιμένανε που δεν έγινε. Επίσης, λείπει ο έρωτας, ακούω. «Τι γίνεται, παιδιά;», λέω. «Γιατί τόση αγαμίλα;» Σόρι κιόλας!
(Γέλια)
«Έχουμε κατάθλιψη»! «Και πώς ρημαδιάζεστε στα πληκτρολόγια με τις ώρες, για να κάνετε την επανάσταση απ’ τα πληκτρολόγια και βλέπετε αυτά τα εμέσματα στην τηλεόραση;» Εγώ έχω κλείσει την τηλεόραση εδώ και δέκα χρόνια και έχω βρει την υγειά μου. Αν δε μου το στείλουν οι φίλοι εδώ στα ipad και στα inbox, δεν κάνω τον κόπο καν να δω τι γίνεται. Μαθαίνω, φυσικά, πληροφορούμαι.
Πάθαμε λοβοτομή απ’ το διαδίκτυο. Νομίζουμ ότι, άμα γράψουμε δέκα ατάκες και μας κάνουνε δέκα like οι κολλητοί μας, καθαρίσαμε, την κάναμε την επανάσταση! Μου είχε πει κάτι πριν χρόνια ο Στεφανής, ο ψυχίατρος, ο οποίος έχει (πώς το λένε;) παρακολουθήσει ιατρικά όλους τους Έλληνες Πρωθυπουργούς μέχρι σήμερα και δεν είμαι καθόλου σίγουρος για το πόσο καλή αγωγή τούς δίνει, εδώ που τα λέμε!
(Γέλια)
Δεν ξέρω τι σας λέω, έχω μεγάλη αμφιβολία για τη θεραπεία.
Μου είχε πει πριν δεκαπέντε χρόνια λοιπόν, σε ένα πάνελ τηλεοπτικό που είχαμε βρεθεί «Κύριε Κραουνάκη, δεν υπάρχει ελπίδα. Θα μας βάλουν όλους μπροστά σε μια οθόνη και θα τελειώσουνε μαζί μας». Εγώ δεν ανήκω στους καλλιτέχνες που πιστεύουν ότι δεν υπάρχει ελπίδα. Το 2000, που έβλεπα να ’ρχεται το βουνό και έλεγα «θα μας καταστρέψουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες» και με έπαιρνε ο συγχωρεμένος ο Λαμπράκης στο τηλέφωνο και μου έλεγε «τι είναι αυτά που λες, παιδί μου, στις εφημερίδες, την ώρα που προσπαθούμε να πάρουμε την Ολυμπιάδα;», «θα καεί η χώρα!», έλεγα. Το ’βλεπα. Έφτιαξα ομάδα. Εκ του μηδενός, στο τίποτα, στο πουθενά. Το ανένταχτο δεν το θέλει κανείς. Μόλις ριζώσαμε και αρχίσαμε να βγάζουμε μισθό απ’ τα εισιτήρια, άρχισαν «τα παίρνει η ΜΚΟ, τα κάνει η ΜΚΟ». Προχθές ένας οπαδός αυτού του μπαμπουίνου, που μούντζωσα έναν τοίχο απ’ εκεί που ’ρχόταν η φωνή, κάπου που μίλαγε, μου είπε «εξακόσια χιλιάρικα ήθελες» και του λέω «Ξέρεις και το ποσό, ε; Για έλα να δεις πού μένω και πού μένει αυτός που υποστηρίζεις!». Λοιπόν, οι πιστολιές είναι… Ορατές…. Και επ’ ευκαιρία θέλω πραγματικά να αποσύρω και ένα βότσαλο, μπροστά στις πέτρες που ’φαγε η Λένα η Διβάνη, γιατί μες στον όλεθρο εκείνη την ώρα έριξα και εγώ εναντίον της ένα βότσαλο και σήμερα θέλω να το πάρω πίσω. Γιατί ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον αποσυρέτω!
Το ’80 (που η Αμερική ήθελε να εντάξει όλη την παγκόσμια μουσική παραγωγή στο 120 παλμοί το δευτερόλεπτο, για να κολλάνε οι DJεάδες στις ντισκοτέκ όλες τις μουσικές, τη μία μετά την άλλη, για να παίρνουνε τα χάπια τα μωρά, τα μωρά που εκπαίδευσαν όλα τα έντυπα, που στήριξαν οι κυβερνήσεις εδώ και σαράντα χρόνια από παντού και τους τάζανε το μισθό των €10.000 το μήνα και τώρα τους έχουνε στα €250 χωρίς ΙΚΑ και τα τζάνκια χάσανε τη δόση και πέσανε στην κατάθλιψη, όσα δεν καήκαν στα παγκάκια και τρέχουμε στα ΚΕΘΕΑ κ.λπ. να γιατρεύουμε κόσμο) τα διαλύσαν όλα!
Λοιπόν, δεν πιστεύω στο κράτος, δεν πιστεύω στην κρατική βοήθεια. Δεν πιστεύω καθόλου. Ό,τι γίνει θα γίνει από τα σπίτια. Μια στιγμή. Ποια σπίτια τώρα; Με φωνάξαν από τον ΝΑΚΑ να φτιάξουμε κάτι με τα μουσικά σύνολα. Και λέω «Παιδιά, να βρούμε ένα χορηγό, να βάλουμε στέγαστρα σε όλη την Αθήνα - παντού σε όλη την Ευρώπη οι μουσικοί παίζουνε στο δρόμο - να φτιάξουμε γκρουπ». Και βρήκαμε χορηγό να μας φτιάξει στέγαστρα. Πού κόλλησε το θέμα; Στα σπίτια, παρακαλώ! Κανένας γονιός δεν ήθελε το παιδάκι του να πάει να παίξει στο δρόμο και να βγάλει καπέλο! Γιατί; Είμαστε πολύ αριστοκράτες; Όλοι οι νέοι καλλιτέχνες στο Λονδίνο, στο Παρίσι, παντού… Φεύγουνε τρένα με πτυχιούχους απ’ τη Ρώμη και πάνε να πιάσουνε δουλειά στα μπαρ στο Λονδίνο. Έπαιξα στο RADA πριν τρία χρόνια με την ομάδα. Όλα τα παιδιά του RADA είναι σπουδαστές του RADA. Δουλεύουν στην ταξιθεσία, καθαρίζουν τουαλέτες, δουλεύουνε στα μαγαζιά που πουλάνε γκάτζετ για τα θέατρα και όχι μόνο.
Όλοι «γιατί δε μας τα έδωσε το κράτος;». Γιατί, ρε, να σου δώσει; Στο φινάλε οι ‟Όρνιθες” και το ‟Άξιον Εστί” γίναν με επιχορηγήσεις; Για πείτε μου! Με ψοφοπείνα γίνανε! Και με μια πίστη και μια καύλα για όλα! Για την τέχνη την ίδια! Με τον Τσαρούχη να ράβει και να ζωγραφίζει τα φτερά των ορνίθων! Τα ξέρουνε. Για δείτε τους ‟Βατράχους” του Ευαγγελάτου στο YouTube, να δείτε όχι μόνο επίπεδο σκηνοθέτη και παράστασης και ηθοποιών, επίπεδο κοινού, με τι γελάει το κοινό μετά τη χούντα. Για ανακαλύψτε έναν πιτσιρικά που λέγεται ‟The boy”, να δείτε πώς οι τριαντάρηδες έχουνε το Σαββόπουλό τους, τι λόγο γράφει αυτό το πιτσιρίκι! Είναι γιος της Καρυστιάνη και του Βούλγαρη. ‟The boy” λέγεται, Αλέξανδρος Βούλγαρης. Ακούστε το τραγούδι το ‟Κουστουμάκι”, να δείτε τι λέει αυτό το παιδί! Για ξαναδείτε πάλι στο YouTube - ειδικά οι νεότεροι - τη μεγάλη στιγμή του Ροντήρη με την Ασπασία Παπαθανασίου, ’62, σωσμένο στο BBC, ‟Ηλέκτρα” με μουσική Μητρόπουλου, να δείτε μετάφραση, λόγο, ενορχήστρωση χορού, ελληνικό κουστούμι, αφαιρετικό στοιχείο, όπερα λόγου. Πάνε όλοι σαν τους ξεφτιλισμένους, αντί να έχουμε κάνει εθνική σχολή ερμηνείας, τραγωδίας, κωμωδίας… Εδώ ο Χαραλάμπους - τον έβλεπα το πρωί και μίλαγε - οι θεϊκές του ‟Ικέτιδες”… Αντί να έχει γίνει σχολή αυτό το πράμα, πάνε και αντιγράφουνε με κουστουμάκια ευρωπαϊκά, κάτι αηδίες και ξεράσματα, όλους τους δυτικούς σκηνοθέτες; Στη χώρα που γέννησε την τραγωδία και την κωμωδία; Να τρελαθούμε όλοι;
Πρακτικά, τι κάνουμε; Ό,τι μπορούμε με ό,τι έχουμε στα χέρια μας! Ένα πιάνο, ένα hammond, έναν ενισχυτή, ένα δωμάτιο πέντε επί πέντε! Εδώ κάθε λουτροκαμπινές έχει γίνει πλέον θέατρο και παίζουνε και στην Αθήνα μονολόγους όλες οι κυρίες! Και βάζουν και φορολογία 23% τώρα στην τέχνη, στα θέατρα! Στα θέατρα όχι, το έχουν 6%. Στα μουσικά. Δηλαδή γίνανε οι μπουζουκλερί μιούζικαλ της κακιάς ώρας, για να είναι στο 6%. Όλα τα μπουζούκια γίνανε θέατρα με πολύ κακό μουσικό επίπεδο. Δεν το συζητώ. Είδα δύο, ας πούμε, και ήτανε για κλάματα.
Μην περιμένουμε απ’ το κράτος. Έχεις ταλέντο σπίτι; Θρέψ’ το! Βρες του δάσκαλο. Όταν αρχίσανε να κλείνουνε, τα πρώτα θύματα της κρίσης ήταν τα μουσικά σχολεία. Όταν αρχίσαν να τα κλείνουν και με ’παίρναν τα παιδιά -είχα φίλους και συναδέλφους από τα μουσικά γυμνάσια κτλ.- τους λέω «Παιδιά, βρείτε τους δασκάλους, βρείτε ένα χορηγό, ένα φούρναρη, έναν αυτό, ένα σκατά, ό,τι θέλεις υπάρχει, άμα θέλεις, να πληρώσετε τους δασκάλους, να πληρώσετε μια καθαρίστρια να σας καθαρίζει το σχολειό, να κρατήσετε τις σπουδές σας». Δε θα έρθει κανένα κράτος να βοηθήσει. Όποτε δόθηκαν από τα κράτη λεφτά στην τέχνη, ήτανε για να καεί και, όταν βλέπετε τους ιδιώτες, που ακούω «τις γκαλερί που χρηματοδοτούνε», καίνε λεφτά, που, αν τα πληρώναν σε φόρους, θα ’χαμε ξεχρεώσει τα ηθελημένα μνημόνια. Είναι σχέδιο! Την ιστορία του πώς ξεβράζονται οι πρόσφυγες στη Μεσόγειο την ξέρουν οι κυβερνήσεις στην Αμερική εδώ και σαράντα χρόνια! Έχουνε ινστιτούτα σε όλη την Αφρική, για να αντιμετωπιστεί το θέμα, να τους προετοιμάσουνε! Όλοι το ξέρουν, ότι θα σκάσει το φαινόμενο και τώρα κάνουν καραγκιοζιλίκια στην πλάτη των ηττημένων….Πάντα ήτανε το θέμα της εξουσίας αυτό. Παλιότερα όμως είχανε τουλάχιστον…λίγη τσίπα, πετάγανε μια κοκκάλα στο λαό να μη λυσσάξει… Η περίφημος δεξιά, πριν είναι αυτό το τέρας που βλέπουμε τώρα, οι φονιάδες, που είναι όλοι ελεύθεροι οι φονιάδες…
Μην πιστεύουμε στο κράτος. Δε θα έρθει απ’ εκεί τίποτα. Το ξαναλέω. Έχεις ταλέντο σπίτι; Θρέψ’ το! Να πάρει τρεις μάγκες κολλητούς, να πάνε να παίξουνε στην πρώτη γωνία που θα βρούνε, στην πρώτη πιλοτή. Απ’ εκεί θα ξαναγεννηθεί το καινούριο. Αποκλείεται να ξαναγεννηθεί απ’ τα ιδρύματα. Γεμίσαμε ιδρύματα τέχνης. Πρόσφατα σ’ ένα τέτοιο ίδρυμα μια πολύ ταλαντούχα σκηνοθέτης έκανε ένα σπουδαίο ανέβασμα στον ‟Καλό άνθρωπο του Σετσουάν”. Την πήρε ο ιδρυματάρχης και της είπε: «Δεν τον κόβεις αυτό τον Μπρεχτ; Αυτό το μονόλογο του κομμουνιστή; Πολύ τραβάει!». Αυτός είναι ο ρόλος των ιδρυμάτων!
Σας φιλώ, σας ευχαριστώ.
Ο πολιτισμός δε χρειάζεται υπουργείο. Οι χώρες που έχουνε πολιτισμό δε χρειάζονται υπουργείο. Το υπουργείο χρειάζεται πολιτισμό!
(Χειροκροτήματα)
Και τώρα σφάχτε με!
Λευκωσία, 9 Νοεμβρίου 2015
