''Ευρωπαίος πρώην υπουργός μου είπε κάποτε σε μία αναλαμπή ειλικρίνειας πως είμαστε τυχεροί που οι Έλληνες δεν κατάλαβαν ότι το ίδιο το ευρώ μπορεί να ήταν η βαθιά αιτία της οικονομικής τους κατάρρευσης'' γράφει ο Wolfgang Munchau, που θεωρείται κορυφαίος αρθρογράφος των Financial Times.
Το άρθρο των Financial Times βάζει ένα μεγάλο ερώτημα για το ευρώ ''πατώντας'' στις δημοσκοπήσεις που δείχνουν πως οι περισσότεροι Έλληνες υποστηρίζουν την ένταξη της χώρας στη νομισματική ένωση παρά την εξαερή ύφεση. Ο αρθρογράφος αναρωτιέται γιατί καμία χώρα, που όπως η Ελλάδα μπήκαν σε πρόγραμμα για να στηριχθούν από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, δεν υποστηρίζει ή τουλάχιστον εξετάζει την αποχώρηση από το ευρώ, εκτός από την Ιταλία που η συζήτηση αυτή έχει ήδη αρχίσει. Διαβάστε όλο το άρθρο με τίτλο:
Υπέρ και κατά του ευρώ για το Νότο - Τι δεν κατάλαβαν οι Ελληνες
Ευρωπαίος πρώην υπουργός μου είπε κάποτε σε μία αναλαμπή ειλικρίνειας πως είμαστε τυχεροί που οι Έλληνες δεν κατάλαβαν ότι το ίδιο το ευρώ μπορεί να ήταν η βαθιά αιτία της οικονομικής τους κατάρρευσης.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως οι περισσότεροι Έλληνες υποστηρίζουν την ένταξη της χώρας στη νομισματική ένωση. Η εξαετής ύφεση φαίνεται πως δεν έχει αλλάξει κάτι. Το ίδιο ισχύει στην Πορτογαλία, την Κύπρο, την Ισπανία και την Ιρλανδία. Καμία από τις χώρες του προγράμματος -όσες έχουν λάβει στήριξη από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας- δεν έχει υποστηρίξει σοβαρά την αποχώρηση από το ευρώ.
Η μόνη χώρα όπου διεξάγεται αυτή η συζήτηση είναι η Ιταλία. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50% οι Ιταλοί στηρίζουν κόμματα που έχουν αμφισβητήσει με τον έναν τρόπο ή τον άλλο το ευρώ. Η Λίγκα του Βορρά, το αυτονομιστικό κόμμα της βόρειας Ιταλίας ζητά πλήρη έξοδο. Το λαϊκιστικό Κίνημα των Πέντε Αστέρων που έχει ποσοστό στις δημοσκοπήσεις μεγαλύτερο του 25%, θέλει δημοψήφισμα. Ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι είπε την προηγούμενη εβδομάδα ότι η Ιταλία χρειάζεται χαμηλότερη συναλλαγματική ισοτιμία ως προϋπόθεση για να μείνει στο ευρώ.
Γιατί η συζήτηση αυτή γίνεται μόνο στην Ιταλία; Μπορώ να προσφέρω δύο εξηγήσεις:
Η πρώτη είναι πως οι Ιταλοί υποφέρουν πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό,τι τα άλλα κράτη του ευρωπαϊκού Νότου. Η Ιταλία δεν ευνοήθηκε από την εκρηκτική πιστωτική επέκταση της προηγούμενης δεκαετίας. Δεν βίωσε το μεγάλο άλμα στις τιμές κατοικιών ούτε τη φρενίτιδα στις επενδύσεις υποδομών, ούτε τις μεγάλες εισροές κεφαλαίων από τον ευρωπαϊκό Βορρά. Ο λαός της δεν πλούτισε εκείνα τα χρόνια. Η οικονομία βρίσκεται σε στασιμότητα από τότε που η χώρα υιοθέτησε το ευρώ, το 1999.
Ο δεύτερος λόγος είναι πως η Ιταλία, εν αντιθέσει με την Ελλάδα και την Ισπανία, στηρίχθηκε αποκλειστικά στη λιτότητα για την οικονομική προσαρμογή. Το 2013, το έλλειμμά της ήταν 3% του ΑΕΠ. Στη Γαλλία ήταν 4,3%, στην Ισπανία 7,1% και στην Ελλάδα 13,1%. Οι τεχνικοί στη Ρώμη και στις Βρυξέλλες δηλώνουν ότι είναι εφικτό για την Ιταλία να μειώσει το υψηλό της χρέος, ακόμη και με χαμηλό ρυθμό ανάπτυξης ενόσω η δημοσιονομική της πολιτική είναι αρκετά περιοριστική. Αυτός ο υπολογισμός, τεχνικά, είναι σωστός. Εξαρτάται όμως από τη μακροπρόθεσμη πολιτική στήριξη. Μία επιφυλακτική ερμηνεία των δημοσκοπήσεων είναι πως δεν θα πρέπει να θεωρούμε δεδομένη αυτήν τη στήριξη.
Στην Ισπανία για παράδειγμα, κάποιο μέρος της οικονομικής προσαρμογής έγινε μέσω της αγοράς εργασίας, μέσω κάποιου συνδυασμού μείωσης τιμών και απολύσεων στον ιδιωτικό τομέα.
Πολλοί Ιταλοί πιστεύουν, σωστά ή λάθος, πως το ευρώ δεν είναι αποτελεσματικό για εκείνους. Αυτή η συζήτηση δεν έχει αναπτυχθεί αρκετά για καμία πλευρά από τις δύο - βρισκόμαστε μόλις στην αρχή. Ακόμη δεν έχω ακούσει κάποιο πειστικό επιχείρημα για το πώς θα μπορούσε να οργανωθεί η έξοδος ώστε να ωφεληθεί η Ιταλία, ούτε για το πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό χωρίς να πυροδοτηθεί μαζική χρηματοοικονομική κρίση. Ακόμη και τα logistics είναι απίστευτα περίπλοκα.
Παρομοίως, οι υποστηρικτές της νομισματικής ένωσης δεν κατάφεραν να εξηγήσουν πώς η Ιταλία μπορεί να ευδοκιμήσει σε μία νομισματική ένωση με τη Γερμανία. Το βιαστικό επιχείρημα είναι πως τα προβλήματα της Ιταλίας δεν έχουν καμία σχέση με το καθεστώς της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Το μόνο πρόβλημα είναι οι διαρθρωτικές δυσκαμψίες της χώρας. Εάν η Ιταλία προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις, όλα θα είναι καλά.
Αυτά είναι ανοησίες. Η παγκοσμιοποίηση ήταν ασύμμετρο σοκ. Έφερε νέους πελάτες για τα πολυτελή αυτοκίνητα της Γερμανίας, αλλά για την Ιταλία έφερε μόνο νέους ανταγωνιστές. Δεν θα ήταν παράλογο για μία χώρα να αντιδράσει σε αυτό το ασύμμετρο σοκ μέσω υποτίμησης της συναλλαγματικής ισοτιμίας.
Μπορεί να προσαρμοστεί η Ιταλία ενός της νομισματικής ένωσης; Για να λειτουργήσει αυτό πρακτικά σε μία μεγάλη χώρα, χρειάζεται οικονομική σύγκλιση, μεταφορές, κινητικότητα εργατικού δυναμικού και παρόμοιο νομικό και ρυθμιστικό περιβάλλον. Δύσκολα μπορούν να γίνουν αυτά χωρίς πολιτική ένωση. Για τις χώρες που είναι επαρκώς όμοιες με τη Γερμανία, όπως η Ολλανδία και η Αυστρία, είναι ευκολότερη η προσαρμογή σε αυτό το σοκ. Η Ιταλία είναι πολύ μεγάλη και ανελαστική.
Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις είναι απαραίτητες για τη σύγκλιση, αλλά δεν αρκούν. Ορισμένες από τις απαραίτητες προϋποθέσεις -όπως η ετοιμότητα της Γερμανίας να συρρικνώσει το πλεόνασμά της στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών- δεν εξαρτώνται από τους Ιταλούς πολιτικούς. Το φιλοευρωπαϊκό κατεστημένο της χώρας δεν έχει ακόμη εξηγήσει πώς θα εξασφαλίσει τη συνεργασία άλλων κυβερνήσεων της ευρωζώνης.
Οι κυβερνήσεις τόσο του Σ. Μπερλουσκόνι όσο και του Μάριο Μόντι δέχθηκαν το πολύ περιοριστικό δημοσιονομικό συμβόλαιο χωρίς να πετύχουν συμβιβασμούς -όπως θα ήταν για παράδειγμα η συμφωνία για την έκδοση εργαλείων κοινού χρέους- που θα συνέβαλαν στη σταθεροποίηση της ιταλικής οικονομίας.
Οι υποστηρικτές της συναλλαγματικής ένωσης δεν θα πρέπει να φοβούνται την ευρεία συζήτηση για τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές επιλογές που συνεπάγεται κάθε γραμμή πορείας. Χωρίς αυτήν τη συζήτηση, το πιθανότερο είναι πως θα επικρατήσουν οι αντίπαλοι του ευρώ. Τα εκλογικά σώματα ανατρέπουν συστήματα που δεν καταφέρνουν να παράγουν οικονομική ανάπτυξη για μακρές περιόδους.
Η Ελλάδα και η Ισπανία δεν έχουν φτάσει σε αυτό το σημείο. Πιθανότατα ούτε η Ιταλία. Η Ιταλία, όμως, βρίσκεται πιο κοντά από όλους. Ας αρχίσει λοιπόν η συζήτηση.
