Η εμφάνιση του κορωνοϊού στη χώρα μας και η συζήτηση για την εξάπλωσή του φέρνει στο προσκήνιο τις βαθιές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας μετά από δέκα χρόνια μνημονιακών πολιτικών. Ο κορωνοϊός θα δημιουργήσει τεράστιες πιέσεις στο βαριά τραυματισμένο υγειονομικό μας σύστημα και, πιθανόν, να ωθήσει την οικονομία σε νέα ύφεση, επιδεινώνοντας δραματικά τις συνθήκες κοινωνικής διαβίωσης. Η ανάγκη για....
αποφασιστικά οικονομικά μέτρα, που θα συναρθρώνονται με τα απαραίτητα υγειονομικά μέτρα, είναι άμεση.
Παγκόσμιες επιπτώσεις
Οι υφεσιακές επιπτώσεις του κορωνοϊού στην Κίνα, την Ιαπωνία, το Χονγκ-Κονγκ, την Κορέα, αλλά και σταδιακά στην Ευρώπη, είναι πλέον αδιαμφισβήτητες. Για παράδειγμα, η Τράπεζα της Αμερικής (Bank of America) αναμένει, ότι η παγκόσμια ανάπτυξη το 2020 θα πέσει από 3,1% στο 2,8%, η Κίνα θα αναπτυχθεί με 5,6%, που είναι ο χαμηλότερος ρυθμός από το 1990 και, ιδιαίτερα σημαντικό για τη χώρα μας, η ανάπτυξη της Ευρωζώνης θα πέσει από το αναιμικό 1% στο σχεδόν ανύπαρκτο 0,6%. Στην πράξη η Ευρωζώνη οδηγείται σε ύφεση, με την Ιταλία στην πρώτη γραμμή.
Οι άμεσοι λόγοι είναι προφανείς. Ο αποκλεισμός ολόκληρων πόλεων, το κλείσιμο των σχολείων και περιορισμός των μετακινήσεων πλήττουν την κατανάλωση.
Η αποδιάρθρωση των παγκόσμιων αλυσίδων παραγωγής, όπου η Κίνα παίζει καίριο ρόλο, χτυπάει ευθέως την παγκόσμια παραγωγή και περιορίζει τις επενδύσεις. Το διεθνές εμπόριο δέχεται μεγάλες πιέσεις και οι εξαγωγές περιορίζονται.
Τέλος, υπάρχει παγκόσμια αναστάτωση στα χρηματιστήρια. Ο Ντάου Τζόουνς στην Αμερική (που έχει πληγεί σχετικά λιγότερο από τον ιό) έχει κάνει κυριολεκτικά βουτιά από τις 29551 μονάδες στις 12 Φεβρουαρίου στις 25766 μονάδες στις 27 Φεβρουαρίου. Πραγματική κατάρρευση.
Οι βαθύτεροι λόγοι του οικονομικού κλονισμού είναι επίσης ξεκάθαροι. Μετά την κρίση του 2007-9, δεν υπήρξαν δομικές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία. Μέσα στο πλαίσιο της γενικευμένης χρηματιστικοποίησης, κυριάρχησε η αργή ανάπτυξη και η στασιμότητα, ενώ ο χρηματοπιστωτικός τομέας έχασε την επεκτατική δυναμική που είχε πριν τη μεγάλη κρίση. Χαρακτηριστικά στάσιμη ήταν η Ευρωζώνη, με μέσο ρυθμό ανάπτυξης κοντά στο 1%.
Αλλά ακόμη και αυτή η πολύ χαμηλή ανάπτυξη δεν θα ήταν εφικτή, χωρίς τη γιγαντιαία επέκταση της προσφοράς χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες, με παράλληλη αύξηση του κρατικού δανεισμού. Το αμερικανικό δημόσιο χρέος σε σχέση με το ΑΕΠ είναι σήμερα στα επίπεδα του τέλους της δεκαετίας του 1940, λες και αντιμετώπισαν παγκόσμιο πόλεμο οι ΗΠΑ. Από την άλλη, το πάμφθηνο χρήμα έφερε εναγώνια αναζήτηση τόκων και κέρδους, εκτοξεύοντας τον δανεισμό των αναπτυσσομένων χωρών και δημιουργώντας φούσκες στα χρηματιστήρια.
Σε τέτοιες συνθήκες στάσιμου καπιταλισμού, η οικονομική αναστάτωση από τον κορωνοϊό είναι αναπόφευκτη. Το αναπτυξιακό πλήγμα στην Κίνα, την Ευρώπη, την Ιαπωνία και αλλού δημιουργεί για πρώτη φορά μετά το 2009 τον κίνδυνο γενικευμένης παγκόσμιας κρίσης. Από τη μια, η δραματική πτώση των χρηματιστηρίων δείχνει, ότι πλησιάζει το τέλος της χρηματιστηριακής φούσκας. Από την άλλη, οι υπερχρεωμένες αναπτυσσόμενες χώρες αντιμετωπίζουν τεράστιες πιέσεις, με πρώτες την Τουρκία, την Ινδία, τη Νότια Αφρική, την Αργεντινή και τον Λίβανο.
Το αναπτυξιακό αδιέξοδο της Ελλάδας
Για την Ελλάδα η κατάσταση που δημιουργείται είναι εξαιρετικά επισφαλής, γιατί η χώρα βρίσκεται σε αναπτυξιακό αδιέξοδο. Η θεωρία ότι η ελληνική οικονομία είναι ένα "ελατήριο", που θα εκτιναχθεί, μόλις ολοκληρωθούν τα μνημόνια, αποδείχθηκε εκ των πραγμάτων καταγέλαστη:
Πως θα υπάρξει αναπτυξιακή δυναμική, όταν η κατανάλωση δέχεται συνεχώς φορολογικές και άλλες πιέσεις, για να εξασφαλίζονται τα γιγαντιαία πρωτογενή πλεονάσματα;
Πως θα συμβεί η απαραίτητη επενδυτική "έκρηξη", όταν η καθαρή αποταμίευση είναι αρνητική και το τραπεζικό σύστημα μειώνει συνεχώς την παροχή πιστώσεων;
Πως θα βελτιώσει η Ελλάδα τη θέση της στην παγκόσμια αγορά, όταν κάθε αύξηση των εξαγωγών συνοδεύεται από παράλληλη αύξηση των εισαγωγών και άρα διόγκωση του ελλείμματος εμπορικών συναλλαγών;
Με ποια λογική θα μπορούσαν ποτέ οι ξένες επενδύσεις να αναπληρώσουν το τεράστιο κενό των εγχώριων επενδύσεων σε μια χώρα χωρίς πλαίσιο και παράδοση μεγάλων ξένων επενδύσεων;
Το βασικό αναπτυξιακό πρόβλημα της χώρας είναι φυσικά το θεσμοθετημένο μνημονιακό πλαίσιο, που έχει στόχο την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους. Το τραγικό είναι ότι το χρέος συνεχίζει να μεγαλώνει, φτάνοντας στο εξωφρενικό ύψος των 356δις και πλησιάζοντας το 190% του ΑΕΠ.
Τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα, καθώς δεν έχει υπάρξει καμία ουσιαστική θεσμική τομή στα χρόνια των μνημονίων στην παιδεία ή τη δικαιοσύνη. Και γιατί να γινόταν μια τέτοια τομή, όταν τα μνημόνια που επέβαλλαν οι ξένοι δανειστές, δεν έφεραν καμία πραγματική αλλαγή στις δομές της οικονομίας; Απλώς χτύπησαν την εθνική κυριαρχία, αφήνοντας άθικτη την εγχώρια κυριαρχία μιας διεφθαρμένης ολιγαρχίας. Πολύ φυσιολογικά, ο πληθυσμός μειώνεται και η εκπαιδευμένη νεολαία μεταναστεύει με την πρώτη ευκαιρία, ακυρώνοντας έτσι οποιαδήποτε αναπτυξιακή δυναμική.
Ο κίνδυνος του κορωνοϊού
Η ελληνική οικονομία βρίσκεται επί ξυρού ακμής. Η δραστική μείωση των επιτοκίων διεθνούς δανεισμού, για την οποία επαίρεται η κυβέρνηση, δεν είναι παρά ένα ακόμη παράλογο φαινόμενο των διεθνών αγορών, που πνίγονται στο φθηνό χρήμα.
Το τελικό ποσοστό της ανάπτυξης για το 2019 πιθανότατα θα κινηθεί γύρω στο 2%, κυρίως λόγω μιας ελαφριάς ανόδου της κατανάλωσης – η οποία αυξήθηκε μόλις κατά 0,5% το τρίτο τρίμηνο της χρονιάς. Οι επενδύσεις κινούνται πολύ μέτρια, ενώ η αύξηση των εξαγωγών δεν καταφέρνει να δημιουργήσει πραγματική αναπτυξιακή δυναμική και λόγω παράλληλης αύξησης των εισαγωγών. Χωρίς τον τουρισμό η χώρα δεν θα πετύχαινε ούτε αυτή τη φτωχή ανάπτυξη, ενώ θα αντιμετώπιζε σοβαρότατο πρόβλημα ισοζυγίου πληρωμών.
Ο κορωνοϊός συνιστά οικονομική απειλή πρώτου μεγέθους. Αν εξαπλωθεί, θα πλήξει την κατανάλωση και θα αποδιαρθρώσει την παραγωγική διαδικασία, καθώς οι εισαγωγές απαραίτητων ειδών θα πληγούν. Πιθανότατα θα χτυπήσει και τον τουρισμό. Ακόμη, αν η ευρωπαϊκή οικονομία μπει σε ύφεση, πράγμα πολύ πιθανό, θα πληγούν και οι εξαγωγές. Για τις τράπεζες, τέλος, η ανασφάλεια που δημιουργείται, θα επιδεινώσει και άλλο την παροχή πιστώσεων.
Στις συνθήκες αυτές θα είναι πολύ δύσκολο για τη χώρα, να πετύχει τον στόχο της ανάπτυξης του 2,3-2,4% για το 2020. Θα είναι τυχερή, αν αποφύγει την ύφεση. Αν βέβαια ο ρυθμός ανάπτυξης είναι σημαντικά χαμηλότερος του 2%, ή αν εμφανιστεί ύφεση, τότε θα υπάρξουν προβλήματα βιωσιμότητας του γιγαντιαίου χρέους, με ότι αυτό συνεπάγεται. Δεν υπάρχει κανένα περιθώριο ευελιξίας για τη χώρα μας.
Τι πρέπει να γίνει; Το απολύτως απαραίτητο βήμα είναι φυσικά, να υπάρξει όσο το δυνατόν καλύτερη προετοιμασία του υγειονομικού συστήματος και της περίθαλψης. Θα απαιτηθούν σημαντικά κονδύλια και πόροι, ιδίως μετά τις καταστροφές που έφεραν τα δέκα χρόνια των μνημονίων. Εξίσου αναγκαία όμως θα αποδειχθούν και οικονομικά μέτρα, αφενός για να υπάρξει η υγειονομική κάλυψη, αφετέρου για να αντιμετωπιστεί το οικονομικό πλήγμα.
Συγκεκριμένα, θα απαιτηθούν επειγόντως μονομερή μέτρα τόνωσης της κατανάλωσης, αλλά και μέτρα στήριξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Τον δρόμο τον έδειξε το Χονγκ-Κονγκ ανακοινώνοντας την προσφορά 1280 δολ. σε κάθε μόνιμο κάτοικο, καθώς και ευνοϊκά δάνεια για τους μικρομεσαίους. Το αποτέλεσμα φυσικά θα είναι η άμεση διόγκωση του δημοσιονομικού ελλείμματος. Η Ελλάδα θα βρεθεί αντιμέτωπη με το ασφυκτικό πλαίσιο του πρωτογενούς πλεονάσματος του 3,5%. Δύσκολα η χώρα θα βρει λύση, αν δεν απαιτήσει μονομερώς την αναδιάρθρωση του χρέους, ώστε να μπορέσει να στηρίξει την οικονομία της. Τα αδιέξοδα μιας δεκαετίας μνημονίων θα βρεθούν ξανά μπροστά μας.
Αναδημοσίευση από την προσωπική ιστοσελίδα του Κώστα Λαπαβίτσα
