Κώστας Δουζίνας
1. Θέλει η Αριστερά να κερδίσει τις επόμενες εκλογές. Θέλει επίσης να ενδυναμώσει τον ριζοσπαστικό χαρακτήρα της. Αντιφατικό; Το αντίθετο, δύο δυνάμεις που (μπορούν να) συγκλίνουν. Και για τα δύο πρέπει να δυναμώσει και να λειτουργήσει το κόμμα, να...
διευρυνθεί το ακροατήριο των αριστερών ιδεών, να διαμορφωθεί ένα ελκυστικό, ρεαλιστικό και ριζοσπαστικό πρόγραμμα. Χρειάζεται αλλαγή "παραδείγματος".2. Τα συνεχώς προστιθέμενα προβλήματα έχουν κάνει την «κρίση» κανονικότητα. Πανδημία, κατάσταση εξαίρεσης, νεοφιλελευθερισμός, κλιματική καταστροφή, τεχνολογική επανάσταση, νέα ταξική διαστρωμάτωση, καπιταλισμός του πρεκαριάτου και των πλατφορμών (Google, Facebook, twitter, airbnb), μετα-δημοκρατία, άνοδος της ακροδεξιάς. Σε όλο τον κόσμο δημιουργείται μια ισχυρή πίστη, ότι δεν μπορούμε να γυρίσουμε στο business as usual.
3. Η πανδημία επιτάχυνε τη διαδικασία εξαέρωσης της κοινωνικής και πολιτικής σταθερότητας. Αλλά μας θύμισε τις αξίες και τους θεσμούς που μπορούν να προστατεύσουν. Η ζωή σταμάτησε σ’ όλο τον κόσμο, σαν να κατέβηκε ένας παγκόσμιος γενικός, παρ’ ότι μας έλεγαν, ότι δεν μπορεί να επιβραδυνθεί η οικονομία για να προστατευθεί ο πλανήτης από την κλιματική καταστροφή. Αντιμετωπίσαμε την κοινωνική και βιολογική μας ευαλωτότητα, που είχαν αποκρύψει ο ναρκισσισμός και ο καταναλωτισμός της προηγούμενης πλαστής ευημερίας. Καταλάβαμε, ότι στην κατάσταση εξαίρεσης δεν μας σώζει ο ατομισμός, αλλά η κοινωνική αλληλεγγύη και η έγνοια για τον άλλο. Μόνο τα δημόσια αγαθά και υπηρεσίες εξασφαλίζουν τη βιολογική και κοινωνική επιβίωση. Έχουμε παντού την επιστροφή του κράτους, την αναγνώριση της σημασίας των δημόσιων αγαθών, της υγείας, της παιδείας, της κοινωνικής πρόνοιας. Η Αριστερά χρειάζεται να δώσει σύγχρονο νόημα στο όραμα, τις παλιές της αξίες και θεσμούς μιά και τραυματίστηκαν τον 20ο αιώνα.
4. Η Αριστερά έχει υποχρέωση να προετοιμάσει την νέα κατάσταση στην Ελλάδα και να αρχίσει μια μεγάλη μάχη ιδεών για την προετοιμασία της νέας εποχής. Η εσωτερική συζήτηση μέχρι στιγμής για την αποτίμηση της διακυβέρνησης, το όραμα, την ιδεολογία και το πρόγραμμα επαναλαμβάνει σε μεγάλο βαθμό αντιπαραθέσεις, που είχαν σημασία την προηγούμενη περίοδο, αλλά όχι σήμερα. Χρειάζεται μια μεγάλη ανταλλαγή ιδεών, ανοιχτή σε όλους τους αριστερούς, χωρίς προϋποθέσεις και περιορισμούς, με σκοπό να επαναπροσδιορίσουμε το όραμά μας. Ξεκινώντας από τον τρόπο κοινωνικής και παραγωγικής αναπαραγωγής να προσαρμόσουμε τις αναλύσεις μας για το πολιτικό υποκείμενο, το κόμμα, την στρατηγική της Αριστεράς, τον ορίζοντα του δημοκρατικού σοσιαλισμού. Πρέπει να αλλάξουμε παράδειγμα.
5. Μεταφορντισμός. Ο συνδυασμός του ύστερου καπιταλισμού, της παγκοσμιοποίησης και των νέων τεχνολογιών έχουν οδηγήσει σε νέα κοινωνική διαστρωμάτωση. Η παραγωγική διαδικασία, η εργασία και οι τάξεις έχουν λάβει μια νέα άϋλη μορφή, που δεν έχει σχέση με ό,τι η δική μου γενιά ήξερε εμπειρικά και θεωρητικά. Τα χαρακτηριστικά της άυλης παραγωγής οδηγούν τους εργαζόμενους σε έντονες δικτυώσεις και συνεργασίες, όχι όμως σε στενές πολιτικές ή συνδικαλιστικές σχέσεις και συγκλίσεις. Η γνώση και το κεφάλαιο δεν βρίσκονται πλέον ενσωματωμένες μόνο στις δυνάμεις παραγωγής, αλλά στις ζωές των εργαζόμενων. Η εξουσία επενδύει στη βιολογική και κοινωνική ζωή, που γίνονται στόχος βιοπολιτικής πειθάρχησης και ελέγχου. Το βλέπουμε ολοκάθαρα στην πανδημία. Η κυβέρνηση επιβάλλει τον τρόπο συμπεριφοράς μας και προσπαθεί να περιορίσει ή να απαγορεύσει τις αντίθετες ιδέες.
6. Πολιτικό υποκείμενο. Η αριστερά συντονίζεται με τις αλλαγές στην κοινωνική αναπαραγωγή, τη μείωση της εργατικής τάξης με την παγκοσμιοποίηση, το πέρασμα στη μεταφορντική κοινωνία της άυλης εργασίας. Εκφράζει τα νέα κοινωνικά στρώματα τους μισθωτούς, τους νέους, τους φοιτητές, τους πτυχιούχους, εργαζόμενους και μη, τους αυτο-απασχολούμενους, τους μικρο-επιχειρηματίες, τους νεόπτωχους μεσαίους, τους δημόσιους υπάλληλους, τους προοδευτικούς φιλελεύθερους, τους αριστερούς κοσμοπολίτες, τους πολύχρωμους κινηματικούς, τους μετανάστες. Αυτοί είναι οι ριζοσπάστες αλλά και η πλειοψηφία της μεταφορντικής κοινωνίας. Αλλά η σύνδεση των νέων με το συλλογικό και το πολιτικό υποκείμενο δεν είναι απλά θέμα παιδείας και ιδεολογικής απομυθοποίησης. Η αριστερά απευθύνεται και στο μυαλό και την καρδία, συνδυάζει τα οικονομικά συμφέροντα με τις συναισθηματικές επενωδύσεις, τις ανάγκες και προσδοκίες του παραγωγικού πληθυσμού. Το μεγάλο διακύβευμα είναι να συνδυάσουμε την γενική πορεία προς την κοινωνική απελευθέρωση με τον επικαθορισμό της υποκειμενικής ταυτότητας των ενεργών πολιτών.
7. Κόμμα. Τα παραδοσιακά κόμματα φθίνουν παντού. Η χωρική συγκέντρωση συμπληρώνονταν με την περιοδική συμπύκνωση του πολιτικού χρόνου γύρω από εκλογές, επετείους ή μεγάλες εργατικές εκδηλώσεις. Αλλά ο χρόνος και ο χώρος της παραγωγικής διαδικασίας άλλαξε και η πολιτική αποκεντρώνεται και γίνεται στις γειτονιές, τους τοπικούς συλλόγους, τους χώρους δουλειάς, τα social media. Ο ύστερος καπιταλισμός προωθεί δικτυώσεις μεταξύ αγνώστων, σε οριζόντιες συνεργασίες, σε εύπλαστες και συνεχείς επικοινωνίες χωρίς πολιτικές συγκλήσεις, διαδράσεις χωρίς πολιτική συμπόρευση, επικοινωνία αλλά όχι ιδεολογικές ταυτότητες. Πρέπει να μεταφέρουμε στην πολιτική τις γνώσεις, δεξιότητες και πρακτικές που μαθαίνουμε για την δουλειά μας. Χρειαζόμαστε έτσι μια νέα αριστερά, ένα υβριδικό κόμμα, που εγκαταλείπει την ασφάλεια του πρωτοκόλου και της επετηρίδας και γίνεται εργαστήρι πειραματισμού ιδεών, δομών, μεθόδων. Οι ιδέες και οι αξίες δημιουργούν ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς και εντάσεις μεταξύ τάσεων, ρευμάτων και μελών. Ετσι δοκιμάζονται οι απόψεις και προχωρούμε σε συνθέσεις. Δεν μπορούν όμως οι ομάδες, οποιαδήποτε η ονομασία τους, να ασχολούνται κυρίως για την διατήρηση θέσεων, θώκων και προνομίων. Το μοντέλο του Μεσαιωνικού ηγέτη τον οποίον περιτριγυρίζουν λόρδοι επιδιώκοντας την ευμένειά του, δεν αρμόζει στην Αριστερά.
8. Το νέο αριστερό κόμμα είναι υβριδικό. Μορφές ψηφιακής λειτουργίας και διαβούλευσης συμπληρώνουν τις κλασικές οργανώσεις μελών, η λειτουργία των οποίων συχνά γίνεται αγγαρεία. Πολιτισμικές και θεωρητικές συζητήσεις, διαλέξεις και σεμινάρια πρέπει να συμπληρώνουν τις αυστηρά κομματικές συζητήσεις. Το κόμμα πρέπει να ξαναγίνει τόπος συνεύρεσης φίλων, ανάληψης τοπικών πρωτοβουλιών και θερμοκήπιο συλλογικοτήτων. Παράλληλα δημιουργούνται οριζόντιοι φυσικοί ή ηλεκτρονικοί “κύκλοι φίλων” διαβούλευσης και απόφασης είτε για γενικά θέματα όπως το περιβάλλον ή η κοινωνική οικονομία ή για πιο εξειδικευμένα και τοπικά. Μόνο αν αλλάξει ριζικά το κόμμα και η νεολαία θα επιβιώσει.
9. Στρατηγική. Η νέα αριστερά εκφράζει τρία είδη πολιτικού ανταγωνισμού και τις ανάλογες στρατηγικές: τον ταξικό, τον κινηματικό και τον λαϊκό. Ταξικά, η υποστήριξη των εργαζομένων γίνεται θετική και δημιουργική μεγαλώνοντας τον χώρο αναφοράς της στους μικρομεσαίους, την μικρή επιχειρηματικότητα, τους νέους επαγγελματίες. Αρχίζει σταδιακά η αναδιανομή του πλούτου με συνεχείς και κλιμακούμενες μεταφορές πόρων από το κεφάλαιο στην εργασία, με βελτιώσεις του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων και με πρωτοβουλίες για την επανεκκίνηση του κοινωνικού κράτους.
10. Ο κινηματικός και περιβαλλοντικός πόλος έχει τρία συστατικά. Τις ταυτότητες αναφορικά με την αναγνώριση φύλου, εθνότητας, σεξουαλικότητας ή θρησκείας. Το δικαιωματικό, κινήματα που δραστηριοποιούνται κυρίως γύρω από τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, τους αποκλεισμένους και περιθωριοποιημένους. Τέλος, η αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου για να αντιστρέψουμε την κλιματική καταστροφή και η φιλοζωία συνδέονται με κινήματα που διευρύνουν τον δικαιωματικό ανθρωποκεντρισμό προς την κατεύθυνση ενός οντολογικά πλούσιου ορισμού της ζωής.
11. Η πολιτική παρέμβαση του αριστερού πολιτικού υποκειμένου δεν αντιπροσωπεύει απλώς αλλά κατασκευάζει κοινωνικά και πολιτικά τη μεγαλύτερη δυνατή συμπόρευση. Οργανώνει τη σύγκλιση τάξεων, κλάδων, επαγγελμάτων και πολιτών με τα ταξικά, δικαιωματικά και λαϊκά χαρακτηριστικά. Σε αυτή τη διαδικασία διαμορφώνεται ο λαϊκός προοδευτικός πόλος. Η αντιπαράθεση της προοδευτικής λαϊκότητας γίνεται το πεδίο που συντονίζει συλλογικότητες και υποκείμενα, ενσωματώνει τις διαφορετικές δυναμικές, συγκεντρώνει και υπερβαίνει τις εντάσεις των άλλων δύο. Αναγνωρίζει τις πολλαπλές αντιπαλότητες στο κοινωνικό σώμα και την έλλειψη κοινής ταξικής ένταξης και αριστερόστροφης ιδεολογίας Οι εσωτερικές εντάσεις μεταφέρονται στην αντιπαράθεση με τους αντίπαλους. Η διαίρεση μεταξύ των πολλών και των λίγων, μεταξύ του δεξιού κατεστημένου και της νέας αριστεράς ενσωματώνει τις δύο πρώτες αντιθέσεις και επιτρέπει την καθολίκευση του λαϊκού πόλου. Στη διαδικασία αυτή κεντρική θέση έχει ο δημοκρατικός πατριωτισμός, η αλληλεγγύη προς τις μειονότητες, η κοινωνική θρησκευτικότητα. Τα θέματα αυτά δεν έχουν μία ουσιοκρατική ερμηνεία – μάλιστα αυτή της δεξιάς – αλλά έχουν μεγάλη συναισθηματική επιρροή.
12. Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός είναι το όραμα και ο προορισμός της Αριστεράς. Αποτελεί τον ορίζοντα υπέρβασης του καπιταλισμού, αλλάζοντας σταδιακά τα κεντρικά χαρακτηριστικά του, την εμπορευματοποίηση των πάντων, την αγορά, τον ατομισμό και την σκληρή ταξική εξουσία που θεμελιώνεται στην ιδιοκτησία και τις σχέσεις παραγωγής. Τι διαχωρίζει τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις του δημοκρατικού δρόμου από τις μεταρρυθμίσεις της σοσιαλδημοκρατίας και του εκσυγχρονισμού; Η «μεταρρύθμιση» ως όρος έχει δικαιολογημένα πολλές αρνητικές αναφορές για τους αριστερούς. Στόχος των αριστερών μεταρρυθμίσεων είναι η συνεχής μεταφορά πόρων από το κεφάλαιο στην εργασία και ισχύος από το κράτος στους πολίτες. Συνδέουν τη μεγαλύτερη δυνατή απο-εμπορευματοποίηση της ζωής με τη διεύρυνση και το βάθεμα των θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και την ανάπτυξη μορφών άμεσης δημοκρατίας.
13. Η Αριστερά χρειάζεται να δώσει σύγχρονο νόημα στο όραμα, τις παλιές της αξίες και θεσμούς που τραυματίστηκαν. Δεν αρκεί η απαραίτητη αντιπολιτευτική ρητορική, ούτε η επιβαλλόμενη απάντηση στα ανεπαρκή οικονομικά μέτρα της κυβέρνησης. Πρέπει να σκιαγραφήσουμε την μεγάλη εικόνα. Τα περισσότερα και πιο δίκαια οικονομικά μέτρα πρέπει να γίνουν μέρος ένα μεγάλου προγράμματος κοινωνικής αλλαγής και παραγωγικής ανασυγκρότησης, βασισμένης στις αξίες που ανέδειξε η πανδημία: δημόσια αγαθά, κοινωνική δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, προστασία του πλανήτη. Χρειάζεται ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, που θα βάλει τα δημόσια αγαθά στο κέντρο και θα διαμορφωθεί μέσα από μεγάλο κοινωνικό διάλογο.
Jean-Luc Nancy, Για την αρνητικότητα
Η αρνητικότητα μπορεί να είναι διαλεκτική, να ξεπερνιέται και να οδηγεί σε μια θετικότητα ή μπορεί να είναι καθαρά αρνητική, μηδενιστική, να διαρκεί αιωνίως, χωρίς να παράγει τίποτα. Αυτή η δεύτερη απόλυτη αρνητικότητα μοιάζει να είναι το σήμα των καιρών μας: ταυτόσημη με την καταστροφή, τον σωματικό και πνευματικό θάνατο ανθρώπων και κοινωνιών, μας καλεί σήμερα να την σκεφτούμε σοβαρά και να την αντιμετωπίσουμε με θάρρος, πριν το κενό νοήματος που δημιουργεί μας βυθίσει στο χάος του απορρυθμισμένου ύστερου καπιταλισμού και σκοτάδι του φασισμού. Μαζί με τον Χέγκελ, τον Νίτσε και τον Μαρξ, ο Ζ.Λ. Νανσι επισημαίνει την επείγουσα ανάγκη της εποχής μας, να εφεύρει ένα νέο νόημα της ιστορίας παρά την αδυναμία κάθε καθολικού αφηγήματος.
* Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τον συντάκτη τους, χωρίς να συμπίπτουν κατ' ανάγκη με την άποψη του Jenny΄s world
