Γιάννης Περάκης
Αγνοείται ο λόγος του τίτλου. Δεν πειράζει, μικρό το κακό.
Το μεγάλο ερώτημα είναι, εάν η εργασία του μέλλοντος θα θυμίζει σε τίποτα την εργασία του...
παρόντος και πολύ περισσότερο του παρελθόντος. Μετά την διαφαινόμενη λήξη της πανδημίας ο καταιγισμός της νεοφιλελεύθερης απανταχού κυρίαρχης ιδεολογίας μας βομβαρδίζει κατά «ριπάς». Αλλάζει ο κόσμος της εργασίας, οδεύουμε με ταχύτατα βήματα σε κοσμογονικές ανατροπές στον τρόπο εργασίας, «εκσυγχρονιζόμαστε επιτέλους»!. Μετά το τέλος της πανδημίας η Ελλάδα θα δεί άσπρη μέρα... και άλλα τινά «μαγικά» της «εικονικής» πραγματικότητας. Ας είναι χορτάτα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης με κρατικό χρήμα και όλα γίνονται.
Ας μιλήσουμε για την πραγματική πραγματικότητα
Είναι γεγονός, ότι η πανδημία έπληξε όλο τον πλανήτη. Μέχρι σήμερα που γράφονται αυτές οι αράδες, σε παγκόσμιο επίπεδο τα κρούσματα του κορονοϊού ανέρχονται σε 7.389.282 οι θάνατοι σε 415.819 και ανάρρωσαν 3.643.469 (10/06/2020). Στα στοιχεία αυτά βέβαια υπάρχει αβεβαιότητα, δεδομένου ότι έχουν καταχωρηθεί ως αιτία θανάτου ο κορωνοϊός δίχως νεκροψίες. Πάντως ανεξάρτητα από τον αριθμό των θυμάτων ο πανικός «πέρασε και περνάει». Η οικονομία επηρεάστηκε βαθύτατα και βέβαια τα πρώτα θύματα ήταν οι εργαζόμενοι. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας (ΔΟΕ), οι αλλαγές στον παγκόσμιο εργασιακό χάρτη είναι σε πλήρη εξέλιξη:
* Το 81% του παγκόσμια ενεργού πληθυσμού εργαζομένων (3,3 δις.) επηρεάζεται από το κλείσιμο ή την υπολειτουργία των χώρων εργασίας,
* 1,25 δις. άνθρωποι κινδυνεύουν με απόλυση ή με μείωση του μισθού τους,
* Περισσότερο αναμένεται ότι θα πληγούν οι ευρωπαϊκές χώρες (6%, ή 12 εκατ. εργαζομένων σε πλήρη απασχόληση) και οι αραβικές (8,1%, ή 5 εκατ. εργαζομένων σε πλήρη απασχόληση), με την περιοχή της Ασίας και του Ειρηνικού να ακολουθούν (7,2%, ή 125 εκατ. εργαζομένων σε πλήρη απασχόληση).
Η πανδημία όμως φαίνεται, να μην έχει παντού τις ίδιες επιπτώσεις. Ενδεικτικά, οι εργαζόμενοι που φαίνεται να πλήττονται περισσότερο είναι μεταξύ άλλων:
* Εργαζόμενοι χωρίς σταθερή σχέσης εργασίας και με χαμηλά εισοδήματα, συμπεριλαμβανομένων των αυτοαπασχολούμενων με χαμηλό και αβέβαιο εισόδημα και των περιστασιακά εργαζόμενων. Όσοι εργάζονται ακόμα, οι πιθανότητες να απολυθούν τους επόμενους τέσσερις μήνες φτάνει το 33%. Στο ίδιο διάστημα, αναμένεται μείωση του εισοδήματος κατά 35%, ενώ πιστεύουν, ότι έχουν 49% περισσότερες πιθανότητες να μην μπορούν να ανταποκριθούν στις οικονομικές τους υποχρεώσεις.
* Οι μακροχρόνια άνεργοι αλλά και οι εργαζόμενοι στην άτυπη οικονομία. Σύμφωνα με τον Δ.Ο.Ε. το 61% του εργαζόμενου πληθυσμού στον κόσμο (περίπου 2 δις. άνθρωποι) εργάζονται άτυπα και χωρίς κανένα δίχτυ εργασιακής προστασίας. Τα πράγματα αναμένονται ακόμη χειρότερα σε πολλές χώρες της Αφρικής, όπου η άτυπη οικονομία αγγίζει το 86%.
Τα μέτρα που έχουν ληφθεί για τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους εκτείνονται κυρίως σε:
1) Προγράμματα μειωμένης απασχόλησης και μέτρα κατά των απολύσεων:
1α) Η Γερμανία απλοποίησε την πρόσβαση στη μειωμένη εργασία (Kurzarbeit),
1β) Η Ιταλία έχει επεκτείνει τη μειωμένη εργασία σε όλους τους κλάδους και τις επιχειρήσεις για διάστημα έως και 9 εβδομάδων,
1γ) Η Κορέα επίσης μείωσε τις προϋποθέσεις για την ένταξη στο πρόγραμμα για τη διατήρηση της απασχόλησης. Επίσης, για έξι μήνες αύξησε την οικονομική ενίσχυση όσων εταιρειών έχουν υπαλλήλους που βρίσκονται σε άδεια με αποδοχές, επιδοτώντας τα δύο τρίτα του μισθού (από το 50% που ήταν πριν) για μεγάλες επιχειρήσεις και τα τρία τέταρτα του μισθού (από τα δυο τρίτα που ήταν πριν) για τις μικρομεσαίες.
1δ) Η Πορτογαλία ανακοίνωσε ένα «σύστημα προσωρινής διαθεσιμότητας», το οποίο επιτρέπει σε εταιρείες με οικονομικές δυσκολίες να διατηρήσουν το προσωπικό τους, με τους εργαζόμενους να λαμβάνουν τα δύο τρίτα των αποδοχών τους, το 70% των οποίων θα καλύπτεται μέσω της κοινωνικής ασφάλισης και το υπόλοιπο 30% από την εταιρεία.
1ε) Η Δανία συμφώνησε με τους κοινωνικούς εταίρους να καλύψει το 75% των μισθών των εργαζομένων στις επιχειρήσεις που επλήγησαν από την κρίση, στην περίπτωση που οι εταιρείες συνεχίσουν να πληρώνουν το υπόλοιπο 25% αντί να απολύσουν τους εργαζομένους. Οι εργαζόμενοι, από τη μεριά τους, οφείλουν να πάρουν σε αυτό το διάστημα πέντε ημέρες από την ετήσια άδειά τους.
1ζ) Η Γαλλία ενοποίησε όλα τα σχήματα μειωμένης εργασίας και τα απλοποίησε επεκτείνοντάς τα στο σύνολο των εργαζομένων και καλύπτοντας το 84% του μεικτού μισθού (100% εάν οι εργαζόμενοι συμμετέχουν σε κατάρτιση ή εάν λαμβάνουν τον κατώτατο μισθό)..
1θ) Οικονομική ενίσχυση, φοροελαφρύνσεις και ελαφρύνσεις ασφαλιστικών εισφορών και αναστολή δόσεων δανείων των επιχειρήσεων. Αρκετές χώρες (Ιταλία, Ιρλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία, Σλοβακία και Ηνωμένο Βασίλειο) έχουν εισαγάγει προσωρινή αναστολή καταβολής δόσεων στεγαστικών δανείων και ελαφρύνσεις ενοικίων.
1ι) Στην Ελλάδα τα κυβερνητικά μέτρα κοστολογούνται στο 4% περίπου στο ΑΕΠ του 2019, τα δε ποσά βάσει του Πίνακα-1 ήταν τα παρακάτω:
Πίνακας 1. Εκτίμηση των οικονομικών μέτρων σε ευρώ
Ενίσχυση του συστήματος υγείας 200 εκατ.
Η ενίσχυση των 800 ευρώ των εργαζομένων 1.4 δις.
Αναστολή ή κάλυψη ασφαλιστικών εισφορών 1,6 δις.
Καταβολή Δώρου Πάσχα 350 εκατ.
Διάφορα φορολογικά μέτρα 2,1 δις
Επιστρεπτέα προκαταβολή 1 δις
Στήριξη του πρωτογενούς τομέα 150 εκατ.
Σύνολο μέτρων 6,8 δις
Πηγή: Υπουργείο οικονομικών
Αυτά είναι σε γενικές γραμμές οι «γραμμές» άμυνας απέναντι στην πανδημία. Όμως η πανδημία είναι και μια μεγάλη ευκαιρία, να «ξεσαλώσουν» οι απανταχού νεοφιλελεύθεροι. Άλλοι ομιλούν για «εκσυγχρονισμό» της κοινωνίας και των εργασιακών σχέσεων και άλλοι για την τελευταία ευκαιρία των Ελλήνων εργαζομένων, το κοινό τους σημείο είναι ο πόθος για την καταστροφή των εναπομεινάντων δικλείδων ασφαλείας και προστασίας των εργαζομένων.
Οι Κρίσιμες Αποφάσεις τους και η Προετοιμασία της Επόμενης Ημέρας...
Λένε: Η πανδημία αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα που απαιτεί παγκόσμιες λύσεις. Επομένως, τα μέσα για την αντιμετώπισή του πρέπει να είναι κοινά, ώστε να υπάρξει ανάκαμψη και να δημιουργηθούν ανθεκτικές οικονομίες και αγορές εργασίας. Οι «έξυπνες» ιδέες που «πέφτουν στο τραπέζι», για τις «μοντέρνες» εργασιακές σχέσεις για να ξεπεραστεί η κρίση του κορωνοϊού (όπως κάθε μεγάλη κρίση), θεωρούν «σωτήρια» τα εξής μέτρα:
1) Gig economy («οικονομία της πλατφόρμας» ή «οικονομία των επί μέρους παραδοτέων»). Η νέα μορφή απασχόλησης που είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη στον κόσμο. Μόνο το 2018 ο όγκος της εργασίας που διεκπεραιώθηκε με τον τρόπο αυτό μέσω τέτοιων πλατφορμών, αυξήθηκε κατά 26% σε σχέση με το 2017. Ήδη, δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, εκατ. άνθρωποι ανά τον κόσμο εργάζονται με τον τρόπο αυτό και ο αριθμός τους αυξάνεται σημαντικά ετησίως. Στις πιο προηγμένες οικονομίες, η τάση αυτή βοηθά την αγορά εργασίας να μεταβεί από την παραδοσιακή απασχόληση σε πιο «ευέλικτες» και σε κάθε περίπτωση πολύ πιο αβέβαιες μορφές απασχόλησης. Ακριβής ορισμός της «gig economy», γνωστής και ως «platform economy» ή «crowdwork», αφορά τη ζήτηση και προσφορά εργασίας σε διαδικτυακές πλατφόρμες, όπου οι εργαζόμενοι δεν είναι ούτε μόνιμοι, ούτε μερικής απασχόλησης. Προσφέρουν συνήθως εργασία πάνω σε «gigs», δηλαδή επιμέρους κομμάτια ενός ευρύτερου έργου: «gigs» για την ανάπτυξη λογισμικού, για τη μετάφραση ενός βιβλίου ή ενός οδηγού συναρμολόγησης επίπλων, για ένα αρχιτεκτονικό σχέδιο, για τα γραφικά ενός βιντεοπαιχνιδιού ή απλά για το «image tagging» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα στοιχεία που έχουν δημοσιοποιηθεί, για τον αριθμό των ανθρώπων που εργάζονται με τον συγκεκριμένο τρόπο παγκοσμίως (γνωστών και ως gig workers ή platform workers), διαφέρουν σημαντικά από πηγή σε πηγή. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα της MetLife, στις ΗΠΑ, 30 εκατ. άνθρωποι βασίζουν το κύριο εισόδημά τους στη «gig economy». Στην Ε.Ε., το 2% των ενηλίκων σε 15 κράτη-μέλη και στο Ηνωμένο Βασίλειο εκτιμάται, ότι αντλεί το κυριότερο μέρος του εισοδήματός του από τη «gig economy», ενώ ένας στους δέκα έχει κάποια εμπειρία από εργασία σε πλατφόρμα, σύμφωνα με την έρευνα COLLEEM της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Ας το πάμε στα άκρα. Μήπως βρισκόμαστε στο τελικό στάδιο της κομμουνιστικής κοινωνίας (και δεν το πήραμε χαμπάρι) και ισχύει η ρήση του Κ. Μάρξ: «από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του» (λέμε τώρα);
Αλλά... Η Ελλάδα διατηρεί τα πρωτεία σε ολόκληρη την Ε.Ε., όσον αφορά την αναλογία των αυτοαπασχολουμένων στο σύνολο των απασχολουμένων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat (2020) η αναλογία στη χώρα μας είναι 29% για το 2019, με μέσο όρο στην Ε.Ε. το 14%. Είναι οι λεγόμενοι «μπλοκάκηδες». Οι «μπλοκάκηδες» είναι εργαζόμενοι χωρίς εργασιακά δικαιώματα, στο έλεος της «αγοράς» και οι πιο «ευάλωτοι» στην λεγόμενη gigeconomy.
Αυτό είναι το πρώτο βήμα. Δεδομένου της αβέβαιης και ανασφάλιστης εργασίας που παρέχεται, θα ήταν «συνεπέστερη» η ονομασία αντί του «gigeconomy» ως «pigeconomy». Άλλωστε ένα γράμμα αλλάζει στην αρχή της λέξης...
2) Ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα: Θεωρητικά οποιοσδήποτε λογικός άνθρωπος με αγνές προθέσεις, δεν θα έλεγε όχι στην καθιέρωση του. Με την έξαρση της φτώχειας αλλά και της απελπισίας που κυριαρχεί στους πολίτες, θα ήταν σωτήριο. Άλλωστε, η ιδέα αυτή έρχεται από πολύ παλιά. Ο Γάλλος ουτοπικός σοσιαλιστής, στο βιβλίο του για τη Βιομηχανία (1836), υποστηρίζει ότι «ο πολιτισμός παραβιάζει το θεμελιώδες φυσικό δικαίωμα κάθε ατόμου, να ζει από τη γη», και για αυτό οφείλει σε κάθε άτομο ένα ελάχιστο διαβίωσης ισοδύναμο με το κόστος «ενός δωματίου σε ξενοδοχείο έκτης κατηγορίας και τριών λιτών γευμάτων την ημέρα». Ο Τ. Στιούαρτ Μιλ, στις «Αρχές πολιτικής οικονομίας» γράφει: «Ο πιο επιδέξιος συνδυασμός όλων των μορφών σοσιαλισμού είναι ο Φουριερισμός. Κατά τη διανομή, ένα ορισμένο ελάχιστο χορηγείται σε όλα τα μέλη της κοινότητας, είτε είναι ικανά για εργασία είτε όχι. Το υπόλοιπο προϊόν διανέμεται σε προκαθορισμένες αναλογίες μεταξύ των τριών στοιχείων, της Εργασίας, του Κεφαλαίου και του Ταλέντου».
Στις ΗΠΑ σήμερα την ιδέα αυτή υποστηρίζουν με θέρμη διάφοροι από την Αλ. Κορτέζ, αντιπρόσωπος στο Κογκρέσο, ο Ήλον Μασκ ιδρυτή και διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας ηλεκτρικών αυτοκινήτων Tesla και άλλοι.
3) Ρομπότ: Η πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση αφορούσε τις ατμομηχανές, η Δεύτερη τον εξηλεκτρισμό και τη μαζική παραγωγή και η Τρίτη τους υπολογιστές. Η Τέταρτη θα δημιουργήσει νέα είδη εργασίας, νέους τομείς, νέα προϊόντα και νέες υπηρεσίες όπως: τεχνικός ανάλυσης δεδομένων, τεχνικός εξόρυξης δεδομένων, αρχιτέκτονας δεδομένων, ειδικός ανάπτυξης λογισμικού και εφαρμογών κλπ. Το περιεχόμενο της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης αποτελεί η μαζική είσοδος των ρομπότ στην παραγωγή διαδικασία. Τα τελευταία περίπου 10 χρόνια η ανάπτυξη τους γίνεται με ρυθμούς γεωμετρικής προόδου.
Στα τέλη του 2020, τα εν λειτουργία ρομπότ θα υπερβούν το όριο των 2,6 εκατ. σε παγκόσμιο επίπεδο. Εννοείται, ότι αυτή η ραγδαία αύξηση της παραγωγής ρομπότ θα έχει και «συνέπειες»:
Πίνακας-3. Τα 15 Επαγγέλματα που Απειλούνται να Αντικατασταθούν απο τα Ρομπότ
Επάγγελμα Ποσοστό Αντικατά-στασης
Πωλητής μέσω Τηλεφώνου 99,00%
Οικονόμος ή Οικιακή Βοηθός 95,30%
Κομμωτής ή Κουρέας 32,70%
Δακτυολογράφος 98,50%
Πωλητής 94,40%
Ψυκτικός 32,60%
Δικαστικός Κλητήρας 97,60%
Δικαστικός Υπάλληλος 92,40%
Διαφημιστής 32,60%
Επόπτης Επιθεωρητής 97,60%
Επιπλοποιός ή Ξυλουργός 91,60%
Οδοντοτεχνίτης 27,50%
Υπέύθυνος Πωλήσεων 97,20%
Σερβιτόρος 89,90%
Στέλεχος Τουριστικού Πρακτορείου 25,20%
Λογιστής 97,00%
Ηθοποιός ή Παρουσιατής 37,40%
Αστυνομικός 22,40%
Τραπεζικός Υπάλληλος 96,80%
Αισθητικός 36,90%
Στέλεχος Εταιρείας Δημοσίων Σχέσεων 17,50%
Ρεσεψιονίστ 96,80%
Σέφ 36,60%
Οικονομολόγος ή Στατιστικολόγος 14,70%
Πραγματογνώμων 95,60%
Συντηρητής Αεροσκαφών 35,40%
Οπτικός 13,70%
Φοροτεχνικός 95,50%
Συγγραφέας ή Μεταφραστής 32,70%
Χορευτής ή Χορογράφος 13,00%
Συμπέρασματα που προκύπτουν από δύο έρευνες, αφενός του ομίλου Boston Consulting Group και αφετέρου του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης,
Εάν αναγνωρίζουμε κάποιο από το επάγγελμα που «βγάζουμε το ψωμί μας» πρόκειται περί «απλής συμπτώσεως»...
Αυτά συμβαίνουν σήμερα: Η Μερσεντές στήνει στο Sindelfingen της Στουτγάρδης στη Γερμανία, ένα νέο εργοστάσιό της, το Factory 56, στο οποίο θα παράγει τα αυτοκίνητά της εντελώς αυτοματοποιημένα, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, με τη χρήση ρομπότ. Οι νέες τεχνολογίες καλύπτουν ήδη σήμερα περίπου το 11% της παγκόσμιας ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας και θα μπορούσε, σύμφωνα με μελέτες, το 2030 να φτάσει στο 20% ή ακόμη και στο 50%, αλλά κάθε τέταρτος άστεγος Αμερικανός μένει στην Καλιφόρνια.
Άραγε ποιό είναι το κοινό σημείο που συνδέει διαχρονικά την Gigeconomy(1), το Ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα(2) και την μαζική είσοδο ρομπότ στην παραγωγική διαδικασία (3).
Τις απαντήσεις δίνουν οι ίδιοι οι ισχυροί του κόσμου με παραστατικότατο τρόπο:
α) Οι επιχειρηματίες της Silicon Valley, φαντάζονται το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα ως την αναγκαία λύση, σε έναν κόσμο όπου τα ρομπότ έχουν αχρηστεύσει δις. θέσεις εργασίας.
β) Ο Μ. Γκέιτς, υποστήριξε, ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να φορολογούν τη χρήση των ρομπότ, όχι μόνο για να χρηματοδοτούν τη μετεκπαίδευση αυτών που η ειδικότητα απαξιώνεται, αλλά, γενικότερα, επειδή χάνονται οι φόροι και οι εισφορές, που αυτοί πλήρωναν ως εργαζόμενοι.
Μήπως πρόκειται για την οικονομική θεμελίωση της σοσιαλδημοκρατίας του 21ου αιώνα, αλλά με χειρότερους όρους;
Για την Αριστερά (εννοείται, ότι μιλάμε για την αριστερά χωρίς εισαγωγικά): Εάν πιστεύουμε, ότι για το μέλλον της εργασίας έχουν μόνο λόγο τα κόμματα του 6% ή του 0,5%, τα οποία νομίζουν, ότι κατέχουν την «απόλυτη αλήθεια», τότε είμαστε βαθιά νυχτωμένοι. Η πεμπτουσία της δικιά μας πολιτικής πρότασης της επόμενης ημέρας περικλείεται σε δύο βασικά σημεία:
1) Οι στρατηγικής σημασίας κλάδοι της οικονομίας σε ποιόν ανήκουν και από ποιούς ελέγχονται και
2) Πως διανέμεται η συνολική υπεραξία της οικονομίας.
Επίλογος: Τι θα πεί συμβιβασμός; θα πεί, να κάνεις πίσω και να βλάπτεις τα συμφέροντα, του λαού. Όταν κάνεις πίσω προς όφελος του λαού, είναι συμβιβασμός ή είναι ένας αναγκαίος ελιγμός; Εμ το άλλο; Οτι, αφού κάναμε συμβιβασμό, γιατί δεν τον κάναμε με την Αριστερά του ΠΑΣΟΚ, που είναι πλατιά και προτιμήσαμε την ΕΑΡ και τα γκρουμπούσκουλα! Αλλά, σύντροφοι, αν δεν συμφιλιωνόμαστε με τ΄ αδέλφια μας, πως θα πείθαμε τους γείτονες για τις καλές προθέσεις μας;» (Χ. Φλωράκης).
