Πακέτο διάσωσης της ΕΕ με πολλές γκρίζες ζώνες

Πέτρος Παπακωνσταντίνου

Υπό την άμεση απειλή διάλυσης της Ένωσης, η Κομισιόν σπάει παραδοσιακά ταμπού, αλλά ο δρόμος παραμένει αβέβαιος

Το σχέ­διο που πα­ρου­σί­α­σε την Τε­τάρ­τη, 27 Μαίου, η πρό­ε­δρος της Κο­μι­σιόν Ούρ­σου­λα φον ντερ Λάιεν για την αντι­με­τώ­πι­ση της τρο­με­ρής οι­κο­νο­μι­κής ύφε­σης και κοι­νω­νι­κής κρί­σης στις χώ­ρες- μέλη της ΕΕ...


λόγω κο­ρω­νοϊ­ού συ­νι­στά ένα φι­λό­δο­ξο, για τα μέχρι τώρα δε­δο­μέ­να της Ένω­σης, εγ­χεί­ρη­μα. Το συ­νο­λι­κό πα­κέ­το, υπό τον τίτλο «Next Generation EU», προ­βλέ­πει τη διά­θε­ση 750 δισ ευρώ, εκ των οποί­ων τα 500 θα είναι επι­χο­ρη­γή­σεις και τα 250 δά­νεια. Αν συ­νυ­πο­λο­γί­σου­με τα προ­γράμ­μα­τα (SURE κ.α.) ύψους 540 δισ ευρώ που ανα­κοι­νώ­θη­καν στις 9 Απρι­λί­ου, η ΕΕ ρί­χνει στο τρα­πέ­ζι έκτα­κτη στή­ρι­ξη 1,290 τρισ ευρώ, ποσό που εξα­κο­λου­θεί να υπο­λεί­πε­ται ση­μα­ντι­κά των ανά­λο­γων προ­γραμ­μά­των ΗΠΑ και Ια­πω­νί­ας, αλλά δεν παύει να απο­τε­λεί ση­μα­ντι­κή ανάσα.

Πέραν της πο­σο­τι­κής πλευ­ράς, η πρό­τα­ση της Κο­μι­σιόν, η οποία στη­ρί­ζε­ται στην πρό­σφα­τη συμ­φω­νία Μα­κρόν- Μέρ­κελ, σπάει δύο πα­ρα­δο­σια­κά τα­μπού. Για πρώτη φορά ει­σά­γε­ται, έστω και ad hoc, κοι­νός δα­νει­σμός των 27 και επί­σης για πρώτη φορά η Ένωση στη­ρί­ζε­ται σε δα­πά­νες και επεν­δύ­σεις μέσω ελ­λειμ­μά­των (κάτι που μέχρι χθες θα απο­τε­λού­σε ανά­θε­μα, μιας και στην υπαρ­κτή ΕΕ, όχι μόνο ο Μαρξ, αλλά και ο Κέινς τε­λούν υπό πα­ρα­νο­μία). Εν ολί­γοις, σε αντί­θε­ση με το γνω­στό σλό­γκαν του κ. Μη­τσο­τά­κη, οι Ευ­ρω­παί­οι δέ­χο­νται, έστω και με κλει­στή τη μύτη, ότι τα πε­ρι­φρο­νη­μέ­να λε­φό­δε­ντρα κά­ποιες φορές είναι η μόνη λύση.

Τα 750 δισ του προ­γράμ­μα­τος θα αντλη­θούν από την Κο­μι­σιόν μέσω ομο­λό­γων τα οποία θα εκ­δώ­σει η ίδια και θα έχουν διάρ­κεια μέχρι και 30 χρό­νια, ενώ η απο­πλη­ρω­μή τους θα αρ­χί­σει από το 2028 και τα επι­τό­κια θα είναι μικρά. Οι χώρες που κυ­ρί­ως θα ωφε­λη­θούν, σύμ­φω­να με τα (όχι επί­ση­μα και όχι επι­βε­βαιω­μέ­να) στοι­χεία που έχουν διαρ­ρεύ­σει είναι η Ιτα­λία (172,7 δισ), η Ισπα­νία (140,4) και η Πο­λω­νία (63,8). Στους ωφε­λη­μέ­νους θα είναι και η Ελ­λά­δα, καθώς ανα­μέ­νε­ται να ει­σπρά­ξει 22,5 δισ σε επι­χο­ρη­γή­σεις και άλλα 9,4 σε δά­νεια, ποσά που αντι­στοι­χούν αθροι­στι­κά στο ένα έκτο του ΑΕΠ του 2019- πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρα από όσα ήλ­πι­ζε η ελ­λη­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση. Μόνο τα δά­νεια, και όχι οι επι­χο­ρη­γή­σεις, θα βα­ρύ­νουν τους εθνι­κούς προ­ϋ­πο­λο­γι­σμούς. Η απο­πλη­ρω­μή των δα­νεί­ων της Κο­μι­σιόν θα γίνει μέσω του κοι­νο­τι­κού προ­ϋ­πο­λο­γι­σμού, δη­λα­δή θα επι­βα­ρύ­νει κυ­ρί­ως τους κα­θα­ρούς χρη­μα­το­δό­τες της Ένω­σης, με πρώτη τη Γερ­μα­νία. Επο­μέ­νως το πα­κέ­το της Ούρ­σου­λα φον ντερ Λάιεν, αν δεν σπάει, του­λά­χι­στον δια­βρώ­νει και ένα άλλο, με­γά­λο τα­μπού, εκεί­νο της Ένω­σης με­τα­βί­βα­σης πόρων (transfer union).

Είναι προ­φα­νές ότι οι κυ­ρί­αρ­χοι κύ­κλοι της ΕΕ και των με­γά­λων δυ­νά­με­ων που την στη­ρί­ζουν συ­νει­δη­το­ποί­η­σαν, έστω και κα­θυ­στε­ρη­μέ­να, ότι η τρα­γι­κά ανε­παρ­κής απά­ντη­ση των πρώ­των μηνών στην κρίση του Covid- 19, εγκυ­μο­νού­σε άμε­σους κιν­δύ­νους διά­σπα­σης ή και διά­λυ­σης της ΕΕ. Έχο­ντας ήδη ακρω­τη­ρια­στεί από το Brexit και απει­λού­με­νη να πε­ρι­θω­ριο­ποι­η­θεί από το αντα­γω­νι­στι­κό δί­πο­λο ΗΠΑ- Κίνας, η Ευ­ρώ­πη των 27 ήταν ανα­γκα­σμέ­νη να υιο­θε­τή­σει αντι­συμ­βα­τι­κά μέτρα. Το πα­κέ­το της Κο­μι­σιόν είναι πάνω απ’ όλα και πριν απ’ όλα σχέ­διο διά­σω­σης της ίδιας της ΕΕ. Ανά­γκα και θεοί πεί­θο­νται.

Ωστό­σο οι ανα­κοι­νώ­σεις της Κο­μι­σιόν δεν δι­καιο­λο­γούν κα­θό­λου τις θριαμ­βο­λο­γί­ες της ελ­λη­νι­κής κυ­βέρ­νη­σης και των πε­ρισ­σό­τε­ρων συ­στη­μι­κών ΜΜΕ. Πρώτα απ’ό­λα γιατί δεν είναι βέ­βαιο ότι το εν λόγω πα­κέ­το θα εφαρ­μο­στεί στην έκτα­ση και τη μορφή που έχει αυτή τη στιγ­μή, ούτε είναι σαφές το πότε θα γί­νουν δια­θέ­σι­μα τα κον­δύ­λια.

Η δια­δι­κα­σία έγκρι­σής του είναι χρο­νο­βό­ρα και αμ­φί­βο­λη. Το Ευ­ρω­παϊ­κό Συμ­βού­λιο θα εξε­τά­σει το πα­κέ­το της Κο­μι­σιόν στις 16 Ιου­νί­ου, ενώ η πε­ρί­φη­μη «ομάδα των τεσ­σά­ρων» (Ολ­λαν­δία, Αυ­στρία, Σου­η­δία, Φιν­λαν­δία) έχει ήδη το­πο­θε­τη­θεί αρ­νη­τι­κά και θα προ­σπα­θή­σει να το συρ­ρι­κνώ­σει ή/και να επι­βά­λει Δρα­κό­ντειους όρους (βλέπε Μνη­μό­νια) στις χώρες που θα επω­φε­λη­θούν. Μέρ­κελ και φον ντερ Λάιεν δή­λω­σαν, άλ­λω­στε, ότι το σχέ­διο που ανα­κοι­νώ­θη­κε δεν είναι η τε­λι­κή λύση, αλλά η βάση εκ­κί­νη­σης της δια­πραγ­μά­τευ­σης. Στη συ­νέ­χεια, το σχέ­διο στο οποίο θα κα­τα­λή­ξουν οι 27 πρέ­πει να εγκρι­θεί από όλα τα εθνι­κά κοι­νο­βού­λια, όπως και από το ευ­ρω­παϊ­κό.

Στο πιο αι­σιό­δο­ξο σε­νά­ριο, ο βα­σι­κός όγκος του προ­γράμ­μα­τος θα αρ­χί­σει να υλο­ποιεί­ται από 1/1/2021 (μόνο 11 δισ θα είναι δια­θέ­σι­μα από τον Σε­πτέμ­βριο), ενώ μέχρι τότε επι­χει­ρή­σεις θα συ­νε­χί­σουν να κλεί­νουν και ερ­γα­ζό­με­νοι να χά­νουν τη δου­λειά ή με­γά­λο μέρος του μι­σθού τους. Η ίδια η Κο­μι­σιόν προ­βλέ­πει ότι η Ελ­λά­δα θα είναι η χώρα που θα πλη­γεί σκλη­ρό­τε­ρα από όλες, λόγω του ει­δι­κού βά­ρους των μι­κρο­με­σαί­ων επι­χει­ρή­σε­ων και του του­ρι­σμού, ο οποί­ος ανα­μέ­νε­ται να συρ­ρι­κνω­θεί κατά 70% στο δεύ­τε­ρο τρί­μη­νο του χρό­νου.

Επι­πλέ­ον, το σχέ­διο «Next Generation EU» έχει πολ­λές γκρί­ζες ζώ­νες- σο­βα­ρά, αδιευ­κρί­νι­στα ζη­τή­μα­τα που θα απο­τε­λέ­σουν πεδίο σκλη­ρής δια­πραγ­μά­τευ­σης και αντι­πα­ρά­θε­σης. Όπως μας είχε προϊ­δε­ά­σει η κοινή δια­κή­ρυ­ξη Μα­κρόν- Μέρ­κελ, το σχέ­διο της φον ντερ Λάιεν ανα­φέ­ρει ότι οι επι­δο­τή­σεις και τα δά­νεια θα προ­ο­ρί­ζο­νται για «χώρες, πε­ρι­φέ­ρειες και το­μείς της οι­κο­νο­μί­ας» που έχουν πλη­γεί κατ’ εξο­χήν από την κρίση. Το πώς θα γίνει η δια­νο­μή των κον­δυ­λί­ων δεν είναι κα­θό­λου σαφές. Σε ότι αφορά τους το­μείς, ευ­ρω­παϊ­κά μέσα ανα­φέ­ρουν ότι θα ενι­σχυ­θούν κυ­ρί­ως η αε­ρο­πο­ρι­κή βιο­μη­χα­νία, η αυ­το­κι­νη­το­βιο­μη­χα­νία και ο του­ρι­σμός, κάτι που ση­μαί­νει ότι θα ευ­νοη­θούν κατ’ εξο­χήν οι «εθνι­κοί πρω­τα­θλη­τές» Γερ­μα­νί­ας και Γαλ­λί­ας, αν και η Ελ­λά­δα λόγω του­ρι­σμού επί­σης έχει να ελ­πί­ζει.

Σε κάθε πε­ρί­πτω­ση, τόσο οι επι­χο­ρη­γή­σεις όσο και τα δά­νεια δεν θα δί­νο­νται στα εθνι­κά κράτη με την ελευ­θε­ρία να τα χρη­σι­μο­ποι­ή­σουν όπως τα ίδια θα απο­φα­σί­σουν. Ο κύ­ριος πυ­λώ­νας του προ­γράμ­μα­τος είναι το Ερ­γα­λείο Ανά­καμ­ψης και Αν­θε­κτι­κό­τη­τας (RRF), το οποίο προ­βλέ­πε­ται να δια­θέ­σει 310 δισ σε επι­χο­ρη­γή­σεις και 250 σε δά­νεια. Για να ωφε­λη­θεί ένα κρά­τος- μέλος από το RRF, θα πρέ­πει να κα­τα­θέ­σει «συ­γκε­κρι­μέ­να σχέ­δια δη­μο­σί­ων επεν­δύ­σε­ων και συ­νο­δευ­τι­κών με­ταρ­ρυθ­μί­σε­ων», οι οποί­ες θα εγ­γυώ­νται την «αν­θε­κτι­κό­τη­τα» της εθνι­κής οι­κο­νο­μί­ας. Αυτά τα προ­γράμ­μα­τα και αυτές οι «με­ταρ­ρυθ­μί­σεις» θα πρέ­πει να εγκρι­θούν ΚΑΙ από την Κο­μι­σιόν ΚΑΙ από το Ευ­ρω­παϊ­κό Συμ­βού­λιο για να εκτα­μιευ­θούν τα αντί­στοι­χα ποσά. Δεν χρειά­ζε­ται να είναι κα­νείς πολύ κα­χύ­πο­πτος για να υπο­θέ­σει ότι αυτή η δια­δι­κα­σία θα χρη­σι­μο­ποι­η­θεί για την επι­βο­λή αντι­λαϊ­κών με­ταρ­ρυθ­μί­σε­ων μνη­μο­νια­κής κοπής στα πιο ευά­λω­τα κράτη. Νέα φο­ρο­λο­γι­κά βάρη απει­λεί να φέρει και η άντλη­ση νέων εσό­δων του κοι­νο­τι­κού προ­ϋ­πο­λο­γι­σμού ώστε να απο­πλη­ρω­θούν τα δά­νεια της Κο­μι­σιόν. Οι ιδέες που έριξε στο τρα­πέ­ζι η Ούρ­σου­λα φον ντερ Λάιεν (φο­ρο­λό­γη­ση των με­γά­λων επι­χει­ρή­σε­ων της ψη­φια­κής σφαί­ρας, διεύ­ρυν­ση της εμπο­ρί­ας άν­θρα­κα, πρά­σι­νοι φόροι κλπ) είναι μια ακόμη, με­γά­λη γκρί­ζα ζώνη του σχε­δί­ου της.

Εν ολί­γοις, το σχέ­διο της Κο­μι­σιόν είναι μια φι­λό­δο­ξη, αλλά και αβέ­βαιη προ­σπά­θεια διά­σω­σης της ίδιας της ΕΕ και των με­γά­λων επι­χει­ρη­μα­τι­κών ομί­λων της. Το αν, πότε και πόσο θα ωφε­λη­θούν οι ερ­γα­ζό­με­νοι της Ελ­λά­δας και των άλλων πλητ­τό­με­νων χωρών, θα απο­τε­λέ­σει αντι­κεί­με­νο σκλη­ρής κοι­νω­νι­κής και πο­λι­τι­κής αντι­πα­ρά­θε­σης. Ας μην ξε­χνά­με ότι και το πο­λυ­δια­φη­μι­σμέ­νο πρό­γραμ­μα SURE για την αντι­με­τώ­πι­ση της εν­δη­μι­κής, πλέον, ανερ­γί­ας ήδη χρη­σι­μο­ποιεί­ται ως ερ­γα­λείο για την προ­ώ­θη­ση της με­ρι­κής απα­σχό­λη­σης και του ακρω­τη­ρια­σμού των μι­σθών.