Γιώργος X. Παπασωτηρίου
Από εδώ ο «κόσμος», η μάζα, το πλήθος κι από εκεί οι «καθοδηγητές», η εξουσία.
Ή, όπως έλεγε ο θείος του Ελίας Κανέτι, η μάζα «Είναι παντού το ίδιο. Είτε θα είσαι μια σταγόνα που χάνεται μέσα στη μάζα, είτε εκείνος που ξέρει να της δίνει την κατεύθυνση. Άλλη επιλογή δεν έχεις»!
Όσο για τον χειραγωγό-δημαγωγό, ο θείος Μπέρνχαρντ συμπλήρωνε: «Έχεις τους ανθρώπους στα χέρια σου σαν μαλακό προζύμι και μπορείς να κάνεις μαζί τους ό,τι θέλεις. Θα μπορούσες να τους ξεσηκώσεις να βάλουν φωτιά, στα δικά τους σπίτια, δεν υπάρχουν όρια γι’ αυτό το είδος εξουσίας».
Αυτά σημειώνει στο περίφημο έργο «Μάζες και εξουσία» ο Eλίας Kανέτι που γεννήθηκε σαν σήμερα, 25 Ιουλίου 1905 στο Ρουστσούκ της Βουλγαρίας από Ισπανο-Eβραίους γονείς. Σε ηλικία έξι ετών μετακομίζει με την οικογένειά του στο Μάντσεστερ της Αγγλίας. Σε ηλικία οχτώ ετών, μετά το θάνατο του πατέρα του, πηγαίνουν οικογενειακώς στη Ζυρίχη. Το 1921 η οικογένεια μετακομίζει στη Γερμανία, όπου ο νεαρός Κανέτι θα σπουδάσει χημεία και φιλοσοφία. Το 1931 ολοκληρώνει το μυθιστόρημά του Η τύφλωση. Το 1938, μετά την προσάρτηση της Αυστρίας στο Γ' Ράιχ, εγκαταλείπει τη Βιέννη και εγκαθίσταται στην Αγγλία. Το 1960 εκδίδει το Μάζες και εξουσία. Το 1977 εκδίδει τον πρώτο τόμο της αυτοβιογραφίας του με τίτλο Η γλώσσα που δεν κόπηκε. Το 1981 του απονέμεται το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Το 1994 πεθαίνει στη Ζυρίχη. Εκδίδεται μετά θάνατον το τελευταίο του έργο (γράφτηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’90) Πάρτι και αερομαχίες.
Αλλά ας επιστρέψουμε στο «Μάζες και εξουσία».
Τι κάνει κάποιον χειραγωγό των ψυχών και του πνεύματος χιλιάδων ανθρώπων; Κάποτε τον έκανε η εξουσία του λόγου, τόσο η ουσιαστική όσο και η συμβολική. Γιατί δεν χρειάζεται να λες μόνο λεκτικά, μπορείς να λες και με τα σύμβολα της εικόνας σου. Σήμερα, την εξουσία την κατέχουν οι άνθρωποι του χρήματος. Αυτοί που κατέχουν μέσω του χρήματος και τους παλαιούς «εξουσιαστές του λόγου», οι οποίοι σήμερα είναι οι πολιτικοί, οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης, οι ρήτορες, οι μεγάλοι δημαγωγοί, αλλά και οι περίφημοι επώνυμοι, τα διάσημα «ονόματα» και τα μεγα-Εγώ, τα οποία πάντα υποδύονταν τον εαυτό τους σε «πασαρέλες» επίδειξης και σε «παραστάσεις» τηλεοπτικής αντιλογίας, ή φουσκωμένης ματαιοδοξίας και εξυπνακισμού. Οι εξουσιαστές του λόγου ή αλλιώς οι «πνευματικοί άνθρωποι» ζουν πάντα σε ομάδες και σε κλίκες. Αυτές που σιτίζονται σε κρατικά ή κρατικοδίαιτα εκδοτικά πρυτανεία και υπογράφουν κείμενα υπέρ της καθεστηκυίας τάξης και κατά των «κάτω».
Οι διασημότητες αυτές είναι υποχρεωμένες να βρίσκονται σε διαρκή έκθεση (για να μην ξεχαστούν) και σε διαρκή πόλεμο, καθώς μόνο επιτιθέμενος, ή γλύφοντας προς όλες τις κατευθύνσεις γίνεσαι κάποιος. «Από τότε στο Βερολίνο» σημειώνει ο Ελίας Κανέτι, «είχα βιώσει την εξουσία (σ.σ. την πνευματική) την οποία γνώρισα από πολύ κοντά με την απατηλή μορφή της δόξας, εκείνη την εξουσία μέσα στην οποία νόμιζα ότι θα πνιγώ, από τότε λοιπόν μου ήταν κατανοητό ότι έγινα δεκτικός σε κάθε μορφής ανισχυρία… και δεν ήταν η δημόσια διακηρυγμένη ανισχυρία με την οποία αρέσκονταν άλλοι να ενεργούν εγωιστικά, παρά ήταν εκείνη η ριζωμένη και κρυφή των μεμονωμένων ατόμων, τα οποία παρέμεναν απομονωμένα…». Από εδώ εκκινεί η ταύτιση του Κανέτι με τους αποκλεισμένους και ο πραγματικός σεβασμός προς τον άνθρωπο. Διότι ο σεβασμός στον άνθρωπο είναι μάθεις να ακούς: «…το ζητούμενο είναι όχι ν’ ακούς την κάθε λέξη, αλλά και να προσπαθείς να την κατανοήσεις και να πιστοποιήσεις αυτή την κατανόηση με το να απαντάς με ακρίβεια και δίχως διαστρεβλώσεις.
Ο σεβασμός για τους ανθρώπους έχει την αρχή του στο να μην αγνοείς τα λόγια τους», να τους αντιμετωπίζεις σαν υποκείμενα και όχι σαν αντικείμενα. Ακριβώς, όπως εκείνο το απόγευμα στην πλατεία Συντάγματος όπου μερικοί νέοι έδειξαν ότι μπορούμε να σκεφτούμε και να μιλήσουμε διαφορετικά, σαν ένα ανοιχτό και απαραπλάνητο πλήθος, το οποίο το οργανώνει η απελπισία και το συνέχει η ελπίδα μιας άλλης πολιτικής κοινωνίας… Αλλά να, τα παιδιά της πλατείας Συντάγματος βρίσκονται στην εξουσία. Τι είναι αυτό που τους δημιουργεί τη μετάλλαξη; Τα σημεία και τα σύμβολα της εξουσίας –αυτοκίνητα, σωφέρ, σωματοφύλακες, κλάκα οπαδών και σφογγοκωλάριων, υποδοχές, εμβλήματα κ.ά.- «ευνουχίζουν» καθώς παγιδεύουν το πολιτικό στέλεχος μέσα στην τάξη της εξουσίας των συμβόλων.
Τα σύμβολα, δηλαδή, επιβάλλονται και εξουσιάζουν τον άνθρωπο. Αυτός ο συμβολικός ευνουχισμός είναι συνώνυμος με την εξουσία. Ο πολιτικός ως εξουσιαστής δεν αναγνωρίζεται χωρίς τα σύμβολα. Αλλά αυτά εντέλει τον καθορίζουν, γίνονται οι αλυσίδες του. Το ίδιο συμβαίνει με μία άλλη μορφή εξουσίας, την τεχνοκρατική, όπου επικρατούν, όχι η δημοκρατική ουσία, αλλά οι τεχνικές της εξουσίας και οι τεχνοκράτες. Πρόκειται γι’ αυτό που ο Έντγκαρ Άλαν Πόε είχε προβλέψει από τις αρχές του 19ου αιώνα, λέγοντας πως «Ενώ ο άνθρωπος καμάρωνε και έκανε το θεό, μια παιδική ηλιθιότητα έπεφτε πάνω του. (...) Οι τεχνικές είχαν εξυψωθεί στην υπέρτατη τάξη και, από την στιγμή που εγκαταστάθηκαν στο θρόνο τους, έριξαν τις αλυσίδες τους πάνω στα μυαλά που τις είχαν δημιουργήσει».
Υπάρχει, άραγε, μια άλλη στάση για εκείνους που κατέχουν την πολιτική εξουσία;
Σ’ αυτήν αναφέρεται ο Ν. Μπόμπιο, ο οποίος θεωρεί ότι η εξουσία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά εξουσία για την επίτευξη ενός στόχου που είναι συνήθως το κοινό καλό, το συλλογικό ή γενικό συμφέρον. Συνεπώς, μία πολιτική ανατροπή ή θα επιβάλλει έναν άλλο τρόπο και ρυθμό στους ανθρώπους, νέους κανόνες που θα εσωτερικευθούν και θα μοιάζουν φυσικοί (έξεις) ή θα αποτύχει. Αν δεν συμβεί αυτό η διαφθορά της γραφειοκρατίας και όλες οι προηγούμενες παθογένειες αργά ή γρήγορα θα ενσκήψουν πιο δυνατές.
Εδώ θα πρέπει να ειδωθεί η περίπτωση της «αντι-κουλτούρας», μιας νέας δηλαδή κουλτούρας, ένα σύστημα νέων ηθών που ήδη φέρουν και βιώνουν τα μέλη του μεταρρυθμιστικού πολιτικού πυρήνα και που έρχεται να απαντήσει στη σήψη της κυρίαρχης κουλτούρας, συνιστώντας ένα εναλλακτικό και συνάμα γοητευτικό σύστημα νέων αξιών και κανόνων, το μπόλι δηλαδή που θα ενοφθαλμιστεί στην κοινωνία, αφού πρώτα το «μαχαίρι»(η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας) χαράξει τον κορμό (Δεν υπερτιμάμε τον πολιτιστικό παράγοντα, απλώς επισημαίνουμε το κενό των πολιτικών ανατροπών και την ανοησία της βουλησιαρχίας).
ΠΗΓΗ: ArtiNews
