Κώστας Βεργόπουλος
Απο τις 16 Νοεμβρίου του λήξαντος έτους, το έγκυρο Λεξικό της Οξφόρδης, πληροφορεί το κοινό του, ότι η λέξη που αναδείχθηκε το 2016, η λέξη της χρονιάς, ήταν ο νεολογισμός «μετα-αλήθεια».
Οπερ εστί μεθερμηνευόμενο η «μεταπραγματικότητα».
Οχι, λοιπόν, η αντικειμενική πραγματικότητα που υπάρχει και καθορίζει την ζωή όλων μας, ακόμη και όσων μάχονται για να την αλλάξουν, αλλά η «πραγματικότητα» που δεν υπάρχει οπωσδήποτε, αλλά αυτή που θα μπορούσε να υπάρξει, όπως αυτή προσλαμβάνεται από την περιρρέουσα κοινή γνώμη και ενδεχομένως από μεγάλο αριθμό πολιτών. Ο όρος «πραγματικότητα» παύει πλέον να ορίζεται ως κάτι το αντικειμενικό, αφου καθοριστικότερη σημασία για τον ορισμό και την αποδοχή της αποδίδεται στην υποκειμενική και συλλογική πρόσληψή της από τους πολίτες.
Επόμενο ήταν μετά απο την σαρωτική επέλαση της «μετα-νεωτερικότητος», να ακολουθήσει και η «μετα-αλήθεια» και από κοντά η «μεταπραγματικότητα». Από την στιγμή που γίνεται δεκτό, ότι το παρελθόν δεν είναι παρα ενα αφήγημα, γιατί άραγε να μην ισχύει το αυτό και για το παρόν. Αφήγημα το ένα, αφήγημα και το άλλο. Και ακόμη μεγαλύτερο αφήγημα το μέλλον. Δεν υπάρχει, πλέον, καμία απολύτως ανάγκη τεκμηρίωσης, η καθε πλευρά δικαιούται να εμφανίζει το αφήγημά της και βέβαια με τον μοναδικό κίνδυνο της επικύρωσης ή της απόρριψης από τους ίδιους τους οπαδούς της. Οπως ετόνιζε ο δυτικός πατέρας της εκκλησίας Τερτουλιάνος (150-210 μ.Χ), η πίστη δεν χρειάζεται καμιά απόδειξη ούτε τεκμηρίωση: «πιστεύω σε κάτι ακριβώς επειδή είναι παράλογο».
Ωστόσο, ο νεολογισμός της «μετα-αλήθειας» και της «μετα-πραγματικότητος» δεν συνιστά πρωτοτυπία της εποχής μας. Απο τις αρχές του τρέχοντος αιώνος, είχε αναδειχθεί ο όρος «εικονική πραγματικότητα», με την έννοια οτι η πραγματικότητα δεν είναι αυτή που εμπίπτει στις αισθήσεις και ελέγχεται απο αυτές, αλλά κάτι που ορισμένες ελίτ μπορούν να συλλαμβάνουν για λογαριασμό όλων που στερούνται φαντασίας. Εάν υπάρχει σήμερα κάποια πρωτοτυπία στον νεολογισμό της χρονιάς, αυτή εντοπίζεται στον κυνισμό της και στην ομολογία της, ότι η πραγματικότητα δεν είναι αυτή που όλοι υφιστάμεθα, αλλά αυτή προς την οποία κατατείνουν όλες οι θυσίες και τα βάσανα στα οποία εν ονόματί της υποβάλλονται οι λαοί και η ανθρωπότητα.
Φυσικα, δεν πρώτη φορά που εμφανίζεται παρόμοιο εγχείρημα υποβάθμισης της πραγματικότητος εν ονόματι κάποιας άλλης, που δεν υπάρχει παρά μόνον στην φαντασία των προαγωγών της. Στο ιστορικό παρελθόν, παρόμοιος ήταν ο ρόλος της θρησκείας, η οποία υποβάθμιζε τις ταλαιπωρίες της πραγματικής ζωής με την επαγγελία της αιωνιότητος για τους ταπεινούς και καταφρονεμένους αυτού του κόσμου. Στην συνέχεια, ο ιδιος ρόλος ανατέθηκε στις ιδεολογίες, οι οποίες επανέλαβαν το θρησκευτικό σχημα, προσθέτοντας ότι ο παράδεισος και η αιώνια ευτυχία θα μπορούσαν να επιτευχθούν σε αυτήν εδώ την ζωή και όχι πλέον στον άλλο κόσμο. Στην τρίτη φάση, εξαγγέλθηκε το «τέλος όλων των ιδεολογιών» μαζί με το «τέλος της ιστορίας», με συνέπεια την καθήλωση των κοινωνιών στην οδό της αποδόμησής τους.
Η λεγόμενη μετα-νεωτερική σκέψη ανέλαβε, να πείσει όλους, ότι είχαν βασίσει τις προσδοκίες τους για ένα καλύτερο κόσμο σε απλά αφηγήματα, τα οποία ήταν πλέον νεκρά.
Σημερα, η αναδειξη του ορου της «μεταπραγματικοτητος» δεν ειναι παρα μια φυσιολογικη εξελιξη, ενα υποπροϊον των προηγουμενων εννοιων, με σκοπό να αποσπά την προσοχή, από ότι το θλιβερό και απαράδεκτο συμβαίνει γύρω μας στο παρον.
Ο νεολογισμός της «μεταπραγματικότητος» διακινείται σήμερα προς πασα κατεύθυνση, είτε με υποτιμητική έννοια είτε ακομη και με υπερφίαλη και αλαζονική. Οι υποστηρικτες του Brexit στη Βρετανια, αλλα και του Τραμπ στις ΗΠΑ αρχικα εστιγματισθηκαν για αυτο απο τους αντιπαλους τους. Ομως, στην συνεχεια οι ιδιοι δεν ειχαν κανενα κομπλεξ να αναλαβουν για λογαριασμο τους τον επιμαχο ορο, βασιζομενοι βεβαια οχι στην αντικειμενικη τεκμηριωση της υπεροχης του, αλλα στην απογνωση των θυματων της παγκοσμιοποιησης και στην ευπιστια τους προς οσους την κατηγγειλαν, περα απο καθε λογικο ελεγχο με βαση τα αντικειμενικά στοιχεια.
Φυσικα, ειναι αναμφισβητητο, οτι η ΕΕ εχει επιλεξει την οδό της απωλειας της και ακομη περισσοτερο η παγκοσμιοποιηση την οδο της αποσυνθεσης της. Ωστοσο, υποτιθεται οτι ζουμε σε μια εποχη, που απέχει πολλους αιωνες και χιλιετιες απο εκεινην των προφητων και των ευαγγελιστων. Δεν αρκεί σήμερα η πίστη για να αλλάξουν τα πράγματα, χρειάζεται ακόμη να κατατεθεί δημόσια και η επαγγελλόμενη εναλλακτική πορεία, που επι του παρόντος δεν δείχνει καθόλου ότι έχει μελετηθεί με την δέουσα σοβαρότητα.
Αφου στην εποχή μας η μετανεωτερικότητα μας μεταφέρει στον προ-νεωτερική, στην μεσαιωνική περίοδο της ιστορίας, γιατί άραγε και η (εκτος οιασδήποτε δυνατότητος ελέγχου) «μετα-πραγματικότητα» να μην μας μεταφέρει ακόμη πιο πίσω, στην περίοδο της μετα-φυσικής των πρώτων αιώνων του χριστιανισμού, τότε που η απόγνωση των ανθρώπων είχε αναγάγει την πίστη σε ανώτερη αξία από την γνώση;
